Ông là Sir John Desmond Patrick Keegan OBE FRSL (1934 – 2012), hay đơn giản là John Keegan, mà đầu tháng 11 này, chúng ta vừa được đọc bằng tiếng Việt một tác phẩm uyên bác của ông: A History of Warfare - Lịch sử Chiến tranh.
Một Lịch sử Chiến tranh (tên sách có lẽ nên dịch đúng như vậy) dĩ nhiên là cuốn sách viết theo cách nhìn “dĩ Âu vi trung” (lấy châu Âu làm trung tâm) hay dùng từ học thuật thời thượng là “Châu Âu là phương pháp” (Europe as method). Ở đó, tác giả viết về sự tiến hành chiến tranh bắt đầu từ thời tiền sử cho đến giữa thế kỷ XX, từ trận Megiddo (năm 1.469 trước Công nguyên) tới thời đại hạt nhân; qua đó, là toàn bộ lịch sử châu Âu/phương Tây (với những cuộc xâm lược đáng kể vào các nền văn hóa khác, đặc biệt là Trung Quốc và Nhật Bản) từ quan điểm của việc gây chiến tranh.
Là một ngòi bút bậc thầy, ông tiếp cận chiến tranh tàn bạo từ góc độ nhân học và tâm lý học. Cấu trúc cuốn sách được cho là hợp lý khi, ví dụ, Thế chiến II là cuộc chiến rất quen thuộc với dân Mỹ/Anh chỉ được Keegan dành cho khoảng hai chục trang. Tuy nhiên, luận thuyết Vom Kriege (Bàn về chiến tranh) của Carl von Clausewitz (1780-1831) – một bậc thầy của Keegan về lý luận quân sự – thường hiện diện trong sách, khi có những so sánh sự tương quan giữa chính trị và quân sự. Đó cũng là lúc những điểm đồng nhất và khác biệt giữa Keegan và Clausewitz hiện ra bất phân thắng bại nhưng sự khác biệt lại làm nên dấu ấn của tác phẩm.
Ngoài phần giới thiệu (Chiến tranh trong lịch sử nhân loại) và phần kết luận dành để trả lời câu hỏi gốc “chiến tranh là gì?” và “chiến tranh nên là gì?”; phần còn lại của cuốn sách được chia thành tám phần gồm bốn chương chính (Đá, Da thịt, Sắt và Lửa) và bốn phần chuyển tiếp xen kẽ (Những hạn chế của việc tiến hành chiến tranh, Củng cố thành lũy, Các quân đội, Hậu cần và Tiếp tế). Các phần xen kẽ đánh giá chiến tranh từ các yếu tố ngoại cảnh (địa lý và khí hậu), phòng thủ (thành, công sự) và hậu cần. Các chương chính, mô tả các cuộc chiến gần đúng theo thời gian thực.
Chương Đá đề cập đến chiến tranh trong thời đại đồ đồng và thời kỳ đồ sắt sau đó. Đó là thời kỳ mà người đàn ông đã học được rằng anh ta có thể giết chết kẻ thù ở khoảng cách hiệu quả của giáo dài hoặc mũi tên. Vì vậy, hình ảnh tiêu biểu cho thời kỳ này là những người lính-công dân Hoplites Hy Lạp với đội hình chiến đấu Phalanxes nổi tiếng; cùng các quân đoàn lê dương Roma và Maniple. Hình thái chiến tranh này kết thúc với sự ra đời của xe ngựa chiến đấu.
Chương Da thịt tập trung nói về những cuộc chinh phục của các “dân tộc trên mình ngựa”; đầu tiên là người Assyria, tiếp đó là Achaemenids, Parthia và Sassanids; rồi đến người Arab thế kỷ VII. Nhưng đỉnh cao phải là vó ngựa của Mông Cổ - Genghis Khan trải khắp Á-Âu; và người sau hết là Tamerlane – nhà chinh phạt du mục hủy diệt lớn cuối cùng cũng trên thảo nguyên Á-Âu. Sau đế chế của ông, sức mạnh kỵ binh đã kết thúc bởi sự trỗi dậy của những đế quốc “thuốc súng” vào các thế kỷ XVI và XVII.
Chương Sắt tập trung vào một châu Âu trung cổ trỗi dậy nhờ hệ thống thành lũy, công sự khi phải đối mặt với hỏa khí. Do tác giả không đề cập tới nên ở đây, chúng ta có thể mở ngoặc nói rằng: hỏa khí phương Đông (nhà Minh, thậm chí, cả Đại Việt…) mạnh hơn của Tây Âu cùng thời. Các loại súng pháo dần trở nên thống trị và ví dụ điển hình để kết thúc chương này, là nó đã giúp Nhật thắng Nga trong chiến tranh Nga-Nhật năm 1905.
Chương Lửa nói về hai cuộc thế chiến. Thế chiến thứ nhất, hàng triệu binh sỹ ở cả hai bên đã chết ở Mặt trận phía Tây bởi khí Clo, lựu đạn, và súng pháo.Trong Thế chiến thứ hai tiếp theo thì hàng triệu người chết trên Mặt trận phía Đông bởi lý thuyết không gian sinh tồn (Lebensraum) của Hitler.
Có thể nói rằng Một Lịch sử Chiến tranh sẽ cung cấp cho bạn là sự hiểu biết vững chắc về tất cả các thay đổi lớn trong chiến thuật chiến tranh và kết quả là gì. Đây là một chủ đề rộng lớn mà không phải nhà lịch sử quân sự nào cũng đề cập tới.
Tạp chí New York Times Book Review đánh giá: “Keegan là một trong những nhà sử học quân sự sống động nhất và có thể đọc được nhiều nhất… Một Lịch sử Chiến tranh có lẽ là nghiên cứu đáng chú ý nhất về chiến tranh chưa từng được viết ra. ”