Evan Stark - Người mở rộng hiểu biết về bạo lực gia đình

Trong cuốn sách Kiểm soát cưỡng chế: Đàn ông gài bẫy phụ nữ thế nào trong cuộc sống riêng (2007), nhà xã hội học người Mỹ Evan Stark đã phát triển một hiểu biết mới về bạo lực gia đình. Và từ đây, cách hiểu này đã được các chính phủ, hệ thống tư pháp, các nhà hoạt động xã hội và người sống sót trên khắp thế giới tiếp nhận. Stark cho rằng các vụ bạo hành thân thể chỉ là hình thái dễ nhìn thấy nhất của bạo lực gia đình.

Dựa trên 30 năm nghiên cứu khi làm nhân viên xã hội pháp y, ông đã ghi lại một khuôn mẫu những hành vi thao túng và nô dịch hóa rộng và tàn khốc hơn, tiệm cận với hành động bắt cóc hay cảnh nô lệ. Ông gọi đây là “sự kiểm soát cưỡng chế”. Cuốn sách của ông trình bày chi tiết về những người đàn ông bạo hành sử dụng biện pháp kiểm soát cưỡng chế để phá hủy quyền tự chủ của phụ nữ như thế nào. Đây là chiến lược không chỉ có bạo lực, mà còn có thể diễn ra dưới hình thức đe dọa đánh đập, cô lập nạn nhân với gia đình và bạn bè, không cho họ tiếp cận với những nguồn lực cơ bản mà hầu như ai cũng cần như tiền bạc, thực phẩm, liên lạc và di chuyển.

Stark phơi bày một hiện tượng rõ như ban ngày mà không ai nhìn thấy. Trong cuốn sách, ông viết: “Giống như các vụ hành hung, kiểm soát cưỡng chế làm suy yếu sự toàn vẹn thể chất và tinh thần của nạn nhân. Song phương tiện chính được sử dụng để thiết lập kiểm soát là sự điều khiển vi mô các hành vi thường ngày liên quan tới vai trò khuôn mẫu của phụ nữ, như cách họ ăn mặc, nấu nướng, dọn dẹp, giao tiếp xã hội, chăm sóc con cái hay thực hiện hành vi tình dục”.

Việc thừa nhận thực tế đó đã khiến nhiều chính phủ trên toàn thế giới đưa ra các tội hình sự mới, dựa trên nghiên cứu của Stark. Với Đạo luật tội ác nghiêm trọng đưa ra vào năm 2015, nước Anh và xứ Wales trở thành khu vực pháp lý đầu tiên trên thế giới hình sự hóa việc kiểm soát cưỡng chế. Năm 2021, Scotland, Bắc Ireland và Ireland cũng đều đi theo hướng này. New South Wales, Úc đã thông qua các đạo luật về kiểm soát cưỡng chế vào năm 2022, Canada dự kiến sẽ thông qua luật tương tự trong năm nay.

Những cải cách tư pháp hình sự này không chỉ có tiềm năng bảo vệ sinh mệnh nạn nhân, mà còn có thể giúp đỡ những phụ nữ bị bạo hành điều chỉnh lại cách nhìn nhận chính mình. Công nhận kiểm soát cưỡng chế là một tội hình sự là chống lại thao túng tinh thần – một hành vi rất điển hình của kiểm soát cưỡng chế, có thể khiến phụ nữ tự trách móc bản thân khi bị bạo hành. Ngoài bối cảnh pháp lý, Stark cũng định hình lại hiểu biết học thuật về bạo hành và cách mô tả nó trên truyền thông. “Kiểm soát cưỡng chế” giờ đây là một thuật ngữ quan trọng được sử dụng trên toàn thế giới.

Stark sinh ra tại Queens, New York. Bà Alice, mẹ ông, là thư ký cho nhà lãnh đạo dân quyền A Philip Randolph, chủ tịch của Brotherhood of Sleeping Car Porters – liên minh người da đen thành công đầu tiên ở Mỹ. Còn cha ông, Irwin Stark, là nhà văn, giáo viên và là người đấu tranh vì hòa bình. Dường như cha mẹ ông đã truyền lại tinh thần đấu tranh chống lại sự bất bình đẳng cho con mình. Evan lựa chọn nghiên cứu xã hội học khi lên Đại học Brandeis, tại đây ông tham gia vào phong trào dân quyền với tư cách đại diện sinh viên của Đại hội vì Bình đẳng chủng tộc (CORE).

Sau khi tốt nghiệp Brandeis vào năm 1963, ông học tiến sĩ tại Đại học Wisconsin. Song vào năm 1967 ông bị rút lại học bổng, đây là hành động trả đũa do ông đã lãnh đạo các cuộc biểu tình phản đối chiến tranh Việt Nam. Từ năm 1971-1975, Stark giảng dạy ở Đại học Quinnipiac. Sau này ông lấy được bằng tiến sĩ tại Đại học Bang New York vào năm 1984, và bằng thạc sĩ về công tác xã hội tại Đại học Fordham. Sau đó, ông thành lập cơ sở tư nhân độc lập trong lĩnh vực công tác xã hội pháp y.

Năm 1977, Stark kết duyên cùng bà Anne Flitcraft, một bác sĩ và là nhà nghiên cứu ban đầu về dịch tễ học của bạo lực gia đình, tập trung vào các tác động của nạn bạo hành đối với sức khỏe phụ nữ. Năm 1978, hai vợ chồng du hành tới Anh quốc để thăm một trong những nhà trú ẩn đầu tiên – Hội bảo trợ phụ nữ Chiswick, ở phía Tây London, được Erin Pizzey thành lập vào năm 1971. Họ cũng đến thăm những ngôi nhà an toàn do Hội bảo trợ phụ nữ ở Midlands điều hành.

Khi quay về Mỹ, họ làm việc với một nhóm nhỏ để thành lập nhà trú ẩn tại New Haven, Connecticut. Trong thập niên tiếp theo, cặp đôi Stark và Flitcraft đã gây được ảnh hưởng đến chính sách địa phương và quốc gia của Mỹ. Hai vợ chồng cùng chủ trì nhóm đặc nhiệm phòng chống bạo lực gia đình trong Hội thảo về Bạo lực và Y tế Công cộng của Tổng Y chức Hoa Kỳ năm 1985.

Từ năm 1995, Stark trở thành giáo sư tại Đại học Rutgers và chuyển hướng quan tâm sang ý nghĩa pháp lý và lý thuyết từ nghiên cứu cơ sở trước đó của mình. Ông bắt đầu cung cấp bằng chứng chuyên môn cho phụ nữ bị bạo hành trong các phiên tòa dân sự và hình sự. Những kiến thức sâu rộng thu được từ trải nghiệm của người sống sót đã trở thành nền tảng để Stark hình thành lý thuyết và những đề xuất cải cách mà ông đưa ra trong cuốn sách Kiểm soát cưỡng chế.
Stark giã từ nghề giáo tại Đại học Rutgers vào năm 2012. Trong nhiều năm tiếp theo, ông dành hết tâm sức cho công việc pháp lý. Ông nhiều lần lên tiếng về tính cần thiết phải cải cách các phản ứng pháp luật hình sự truyền thống đối với nạn bạo lực gia đình.

Ban đầu, Vương quốc Anh và Khối thịnh vượng chung đón nhận những ý tưởng của ông nhanh chóng nhất. Bài phát biểu quan trọng của ông tại lễ kỷ niệm thành lập Hội bảo trợ phụ nữ Scotland lần thứ 30 vào năm 2006 đã lần đầu thuyết phục các nhà vận động tại đây rằng họ cần có một cách tiếp cận mới để hình sự hóa nạn bạo lực gia đình.

Bảy năm sau, khi Stark là giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Edinburgh thì có một vụ án xảy ra: Ông Bill Walker, thành viên nghị viện Scotland, bị kết án 23 tội hành hung ba người vợ cũ và một con gái riêng. Khi thẩm phán Kathrine Mackie kết án Walker với hình phạt tối đa được phép (ngồi tù một năm), bà đã nhắc lại nghiên cứu của Stark trong bản tóm tắt của mình. Bà viết: Điều đáng chú ý về sự bạo hành của Walker là hành vi bắt nạt và cưỡng chế vốn không được coi là tội vào thời điểm đó.

Năm 2019, Stark bay tới London để cung cấp bằng chứng chuyên môn tại tòa phúc thẩm trong vụ án Sally Challen, người phụ nữ này đã dùng búa sát hại chồng mình vào năm 2010 và bị kết án tù chung thân vì tội giết người. Sau khi hành vi kiểm soát cưỡng chế được hình sự hóa tại nước Anh vào năm 2015, Challen đã kháng cáo lại bản án này, lập luận rằng chồng bà có “hành vi kiểm soát hay cưỡng chế”. Bằng chứng của Stark đã giúp tòa án và công chúng hiểu được tác động của hành vi kiểm soát cưỡng chế đối với Sally và bản án giết người của bà được hủy bỏ.

Vào ngày 18/3/2024 Evan Stark bất ngờ qua đời tại nhà riêng. Ông lên cơn đau tim khi đang gọi qua Zoom với những người ủng hộ phụ nữ tại British Columbia, ông đã cống hiến tới giây phút cuối cùng của cuộc đời cho sự nghiệp chống lại bất công.

Nguồn: theguardian.com