Điều trị lao màng não: Thuốc cũ, cách điều trị mới

TBM là thể bệnh lao nguy hiểm nhất. Với những phương thức điều trị tốt nhất hiện nay, vẫn có hơn một nửa người bị mắc bệnh này bị tử vong hoặc khuyết tật. Thể bệnh lao này diễn ra khi trực khuẩn lao di chuyển đến lớp vỏ bảo vệ của não (màng não) và gây ra những tổn thương có thể lan rộng và ngay lập tức xuất hiện các triệu chứng của bệnh. Nếu không được điều trị, bệnh nhân sẽ chết trong vòng hai tháng kể từ khi phát bệnh. Ngoài ra, những người bị mắc TBM cũng thường bị biến chứng do dịch tích tụ trong khoang não và các mạch máu bị viêm gây ra các cục máu đông, nguyên nhân chính của đột quỵ.

Rất cần các phương pháp điều trị mới cho tất cả các dạng bệnh lao, nhưng đặc biệt là đối với lao màng não. Các chiến lược trị liệu TBM hiện có thể được chia thành hai loại: các chiến lược chống lại vi khuẩn và các chiến lược nhắm vào vật chủ, kiểm soát phản ứng viêm. Cho đến nay, các nỗ lực chống lao theo hướng chống lại vi khuẩn vẫn chưa được chứng minh là có lợi cho bệnh nhân mắc TBM. Ngược lại, liệu pháp điều trị nhắm vào vật chủ, với corticosteroid chống viêm bổ trợ, đã được chứng minh là làm giảm tỷ lệ tử vong do TBM, mặc dù không giảm thiểu khuyết tật ở những người sống sót. Do đó, nhu cầu cấp thiết là tìm hiểu các chiến lược điều trị có thể ngăn ngừa các di chứng thần kinh lâu dài của TBM và bổ sung cho các lợi ích sinh tồn ngắn hạn của dexamethasone (một loại thuốc chống viêm).

Quy trình điều trị tiêu chuẩn hiện nay, kết hợp steroid (để giảm viêm) với thuốc chống lao (để chống lại vi khuẩn) có thể cải thiện tỷ lệ sống sót, nhưng tỷ lệ tử vong và các trường hợp khuyết tật nghiêm trọng vẫn ở mức rất cao. Lao là một bệnh truyền nhiễm đã giết chết nhiều người hơn cả chiến tranh hay nạn đói (theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2017).

Aspirin là một loại thuốc thường được sử dụng để ngăn chặn hoặc điều trị các cơn đau tim và đột quỵ. Aspirin ngăn ngừa hình thành cục máu đông và cũng làm giảm viêm. Bệnh nhân dùng aspirin ít bị đau tim, đột quỵ và tử vong so với những người không dùng, nhưng đổi lại họ dễ bị chảy máu hơn. Liệu các loại thuốc ngăn ngừa máu đông và giảm viêm, như aspirin, có thể giúp điều trị bệnh nhân mắc TBM?

Aspirin có thể là chìa khóa, theo kết quả của nhóm nghiên cứu. Các nhà nghiên cứu Việt Nam, Anh và Hà Lan đã thiết kế một thử nghiệm lâm sàng để kiểm tra hiệu quả và độ an toàn của aspirin ở bệnh nhân mắc TBM.

Với tài trợ từ Wellcome Trust, các nhà nghiên cứu từ Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) do Giáo sư Guy Thwaites dẫn dắt đã điều tra xem việc bổ sung aspirin liều thấp (81mg/ ngày) hay liều cao (1000mg/ ngày) hay giả dược vào 60 ngày đầu của quy trình điều trị lao màng não tiêu chuẩn hiện tại (gồm thuốc chống lao và steroid) có giảm số trường hợp đột quỵ mới hoặc tử vong và có an toàn hay không.

Trong thử nghiệm, 120 người lớn Việt Nam được chỉ định ngẫu nhiên để nhận một liều aspirin thấp (81mg/ ngày), một liều aspirin cao (1000mg/ ngày) hoặc giả dược (placebo). Tất cả các nhóm cũng được cho dùng thuốc chống lao và steroid trong 60 ngày đầu tiên. Kết quả của thử nghiệm đã được công bố trên eLife:

Khi phân tích tất cả 120 bệnh nhân tham gia thử nghiệm, nhóm nghiên cứu thấy cả hai liều aspirin đều an toàn và đều có liên quan đến việc giảm nhồi máu não mới và giảm tử vong trong 60 ngày đầu điều trị, mặc dù việc giảm này có thể xảy ra do tình cờ. Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn vào 92 bệnh nhân trong nghiên cứu chắc chắn bị lao màng não, với vi khuẩn lao được nhìn thấy hoặc phát triển từ dịch não, thì tỉ lệ đột quỵ và tử vong giảm đáng kể sau 60 ngày. Điều này đặc biệt rõ ràng ở những người dùng liều aspirin cao (1000mg): 34,4% bệnh nhân được điều trị bằng giả dược bị chết hoặc bị đột quỵ, trong khi chỉ có 10,7% người dùng aspirin liều cao (1000mg) gặp những biến chứng này. Lợi ích vẫn rõ ràng với cả những người dùng liều aspirin thấp hơn - nhưng ít hơn, với 14,8% những người dùng aspirin liều thấp bị đột quỵ hoặc tử vong.

Để hiểu aspirin có thể hoạt động như thế nào trong điều trị lao màng não, các nhà nghiên cứu đã lấy dịch não từ những người tham gia thử nghiệm trước và sau 60 ngày điều trị và đo một loạt các chất có liên quan đến viêm và tác dụng điều trị của aspirin. Khi so sánh nhóm 81mg với nhóm 1000mg aspirin, họ thấy rằng 1000mg có liên quan đến nồng độ thromboxane A2 thấp hơn nhiều, ức chế khả năng đông máu và có thể giúp ngăn ngừa đột quỵ. Họ cũng tìm thấy các phân tử ‘protectins’ (các phân tử kháng viêm) với nồng độ cao hơn, giúp cơ thể giải quyết tình trạng viêm. Những phát hiện này đặc biệt thú vị vì chúng có thể chỉ ra những cách mới để điều trị lao màng não và các dạng bệnh lao khác, và cũng hỗ trợ cho phát hiện lâm sàng của thử nghiệm rằng aspirin 1000mg/ ngày có thể làm giảm đột quỵ và tăng tỷ lệ sống ở bệnh nhân TBM.

Cần những thử nghiệm ở trẻ em và người lớn, bao gồm cả những người đồng nhiễm HIV, để xác nhận kết quả này. Nhưng có vẻ như lao màng não có thể là một trong số các bệnh nguy hiểm mà aspirin có thể hỗ trợ điều trị, bao gồm đột quỵ, đau tim và phòng ngừa ung thư đại trực tràng.

Tuy nhiên, với số lượng nhỏ bệnh nhân trong nghiên cứu, những kết quả này nên được giải thích một cách thận trọng. Đáng mừng là nguy cơ chảy máu trong não hoặc dạ dày không tăng đáng kể ở những bệnh nhân dùng aspirin, bất kể liều lượng. Do đó, thử nghiệm này cho thấy rằng aspirin an toàn khi được sử dụng cùng với các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị TBM.

“Nghiên cứu này nhắc nhở chúng ta rằng hiểu biết về cách thức hoạt động của các bệnh và thuốc hiện có có thể dẫn đến các phương pháp điều trị mới, mà không phải bỏ ra chi phí lớn để phát triển một loại thuốc mới”, tiến sĩ Lindsay Keir, từ nhóm Khoa học lâm sàng và sinh lý Quỹ Wellcome, một trong những đơn vị tài trợ, cho biết. “Nó mang lại hy vọng cho những bệnh nhân mắc căn bệnh chết người và gây tàn tật này, mặc dù vẫn cần các nghiên cứu lớn hơn, nhìn vào nhiều bệnh nhân hơn ở các địa điểm khác nhau, để chứng minh hiệu quả của aspirin trước khi thuốc này có thể được khuyên dùng trong điều trị lao màng não”.