Cuba gặt hái thành quả từ các vaccine nội

Khi đại dịch COVID-19 bắt đầu, Cuba quyết định không phụ thuộc vào quá trình phát triển vaccine của các nước khác. Lệnh cấm vận kinh tế kéo dài 60 năm của Mỹ, ngăn cản xuất khẩu các sản phẩm do Mỹ sản xuất sang Cuba, sẽ khiến Cuba khó mua vaccine và liệu pháp điều trị - theo các nhà nghiên cứu và quan chức nước này. "Cách tốt nhất để bảo vệ dân số của chúng tôi là trở nên độc lập," Vicente Vérez Bencomo, tổng giám đốc của Viện Vaccine Finlay, Havana, cho biết.

Vì vậy, Viện Finlay và các trung tâm công nghệ sinh học khác của Cuba bắt đầu phát triển vaccine COVID-19 của riêng họ với hy vọng ít nhất một trong số các vaccine nội địa sẽ có hiệu quả.

Chiến lược của họ dường như đã thành công. Trong một bản thảo ngày 6/11 trên medRxiv, Vérez Bencomo và các đồng nghiệp báo cáo rằng một trong những loại vaccine của Viện Finlay, Soberana 02, có hiệu quả hơn 90% trong việc bảo vệ chống lại nhiễm COVID-19 có triệu chứng sau khi tiêm đủ ba mũi. Đáng lưu ý, vaccine này dường như có hiệu quả chống lại biến thể Delta (biến thể hiện chiếm gần như tất cả các trường hợp COVID-19 ở Cuba).

Trung tâm Kỹ thuật Di truyền và Công nghệ Sinh học (CIGB) ở Havana cũng báo cáo vaccine Abdala do họ sản xuất có hiệu quả hơn 92% sau khi tiêm ba mũi, dựa trên kết quả các thử nghiệm pha III với hơn 48.000 người tham gia, nhưng dữ liệu đầy đủ chưa được công bố.

Cơ quan quản lý của Cuba cấp phép tiêm Abdala và Soberana 02 trên người lớnlần lượt vào tháng 7 và tháng 8, và trẻ em bắt đầu tiêm cả hai loại vaccine này vài tháng sau đó. Tính đến ngày 18/11, 89% dân số Cuba - bao gồm cả trẻ em dưới 2 tuổi - đã nhận ít nhất một liều Soberana 02 hoặc Abdala. Cuba cũng đã bắt đầu xuất khẩu hai loại vaccine nội địa này sang Venezuela, Việt Nam, Iran và Nicaragua, và yêu cầu Tổ chức Y tế Thế giới phê duyệt - một bước quan trọng để Cuba bắt đầu cung cấp vaccine cho các nước đang phát triển.

Khi phát triển Soberana 02, nhóm Vérez Bencomo dựa trên công nghệ vaccine 'liên hợp' sẵn có của họ: lấy một loại protein hoặc đường từ vi khuẩn hoặc virus, và liên kết hóa học nó với một đoạn vô hại của protein độc tố thần kinh từ vi khuẩn uốn ván. Sự kết hợp này tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh hơn so với riêng một trong hai thành phần. Vaccine liên hợp chống lại bệnh viêm màng não và thương hàn được sử dụng trên khắp thế giới, và Cuba đã tiêm vaccine này cho trẻ em trong nhiều năm.

Nhóm Vérez Bencomo tạo ra vaccine liên hợp ngừa COVID-19 bằng cách liên kết protein độc tố uốn ván với vùng liên kết thụ thể (RBD) của protein gai SARS-CoV-2. Trong thử nghiệm pha III trên hơn 14.000 người, nguy cơ mắc COVID-19 có triệu chứng ở nhóm tiêm giảm 71% so với nhóm giả dược. Hiệu quả này tương đương như vaccine do Johnson & Johnson (J&J) ở New Brunswick, New Jersey, và AstraZeneca ở Cambridge, Vương quốc Anh sản xuất.

Để cải thiện khả năng bảo vệ hơn nữa, họ thử nghiệm tiêm thêm mũi thứ ba bằng một loại vaccine khác, Soberana Plus - chỉ dựa trên RBD mà không có protein độc tố uốn ván như Soberana 02. Thử nghiệm Soberana Plus trên những người đã bị nhiễm COVID-19 cho thấy vaccine cải thiện phản ứng miễn dịch, vì vậy, nhóm tiêm bổ sung mũi thứ ba bằng Soberana Plus cho một nhóm khác gồm 14.000 người đã tiêm đủ hai mũi Soberana 02. Kết quả, hai mũi Soberana 02 và một mũi Soberana Plus cho hiệu quả bảo vệ 92,4%.

Vérez Bencomo cho biết, Viện Finlay có thể sản xuất 10 triệu liều Soberana 02 mỗi tháng. Vaccine này đang được nhóm tiếp tục thử nghiệm trên 24.000 người ở Iran và sẽ sớm công bố kết quả.

Vaccine Abdala cũng đang đạt được những bước tiến lớn. Công nghệ đằng sau vaccine này dựa trên một loại vaccine cũ - vaccine viêm gan B mà Cuba đã phát triển và sử dụng trong nhiều năm. Các nhà nghiên cứu ở CIGB thiết kế tế bào nấm men để tạo ra một phần RBD, và sau đó tinh chế nó để tạo thành vaccine Abdala. Nhà nghiên cứu Merardo Pujol Ferrer của CIGB cho biết Cuba đã tiêm 24 triệu liều Abdala cho 8 triệu người (mỗi người 3 mũi), do đó có một bộ dữ liệu lớn để theo dõi độ an toàn và hiệu quả. Vào tháng 7, CIBG công bố Abdala có hiệu quả bảo vệ khỏi nhiễm bệnh 92%, và sẽ sớm công bố dữ liệu đầy đủ.

Vaccine dựa trên protein như Soberana 02 và Abdala có thể có một số lợi thế, Craig Laferrière, người đứng đầu bộ phận phát triển vaccine tại Novateur Ventures, Toronto, Canada, cho biết. Không giống như vaccine RNA thông tin (mRNA) do Pfizer và Moderna sản xuất, vaccine protein không cần bảo quản ở nhiệt độ cực thấp, giúp chúng dễ dàng vận chuyển đến các vùng sâu vùng xa.

Và vaccine protein có thể có ít tác dụng phụ hơn vaccine vector virus của AstraZeneca và J&J - sử dụng adenovirus để đưa một phần của RBD vào tế bào, liên quan đến phản ứng phụ làm đông máu. Bản thảo của nhóm Vérez Bencomochưa được bình duyệt và không có dữ liệu lâm sàng diện rộng, nhưng Laferrière cho rằng các tác dụng phụ của Soberana 02 sẽ ở mức tối thiểu, vì ít hơn 1% người tham gia thử nghiệm giai đoạn III bị sốt. Veréz-Bencomo cho biết sẽ sớm công bố nhiều dữ liệu hơn.

Nhưng Laferrière nói thêm rằng phương pháp này cũng có những hạn chế. Vaccine dựa trên protein được tạo ra bằng cách sử dụng nhiều loại tế bào khác nhau để tổng hợp protein. Soberana 02 được sản xuất trong tế bào buồng trứng của chuột lang, tốn nhiều thời gian hơn so với một số phương pháp nuôi cấy khác. Và có bằng chứng cho thấy vaccine COVID-19 liên hợp sử dụng protein độc tố uốn ván kém hiệu quả hơn ở những người đã từng tiêm một loại vaccine liên hợp khác, chẳng hạn như vaccine viêm màng não ở trẻ em.

Vérez Bencomo tỏ ra tin tưởng vào độ an toàn của vaccine, vì công nghệ vaccine liên hợp đã được sử dụng trong nhiều thập kỷ mà không có vấn đề gì lớn. Viện Finlay cũng có nhiều kinh nghiệm về liều lượng và các tác dụng phụ của dạng vaccine này ở trẻ em, và đã bắt đầu thử nghiệm Soberana 02 trên trẻ em vào tháng 6. Cho đến nay, gần 2 triệu trẻ em ở Cuba được chủng ngừa và Vérez Bencomo nói rằng dữ liệu ở trẻ em (chưa được công bố) cho thấy vaccine này an toàn và hiệu quả.

“Tôi nghĩ đây sẽ là các vaccine hữu ích cho toàn cầu," theo John Grabenstein, chủ tịch công ty tư vấn Vaccine Dynamics ở Easton, Maryland, nói thêm rằng dữ liệu của Soberana 02 có vẻ khá chắc chắn, nhưng cần thêm thời gian để xác định độ bền miễn dịch mà vaccine này mang lại.

Trong khi đó, Cuba tiếp tục thúc đẩy chiến lược phát triển vaccine COVID-19 của mình. Viện Finlay đang phát triển vaccine Soberana 01, liên kết protein gai của SARS-CoV-2 với đường từ vi khuẩn gây viêm màng não (thay vì protein độc tố uốn ván). Còn CIGB đang thử nghiệm lâm sàng vaccine Mambisa, vaccine đường mũi chứa cùng đoạn RBD được sử dụng trong Abdala.