Chiến lược quốc gia AI của Anh:Tham vọng trở thành siêu cường KH&CN

Tháng 9/2021, Chính phủ Vương quốc Anh đã công bố Chiến lược trí tuệ nhân tạo (AI) quốc gia đầu tiên - một kế hoạch 10 năm với kỳ vọng đưa đất nước trở thành siêu cường toàn cầu về AI. Văn phòng Trí tuệ Nhân tạo, một đơn vị thường trực gồm các thành viên đến từ các Bộ Kỹ thuật số, Văn hóa, Truyền thông và Thể thao, Bộ Thương mại, Năng lượng và Chiến lược Công nghiệp, sẽ chịu trách nhiệm giám sát việc thực hiện chiến lược này.

Vương quốc Anh hiện đứng thứ ba trên thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc về mức độ đầu tư, đổi mới và thực thi chiến lược AI. Điều này không gây ngạc nhiên vì di sản của nước Anh trong lĩnh vực tính toán rất đồ sộ, từ trong lịch sử với công trình tiên phong của Alan Turing vào cuối những năm 1940 đầu những năm 1950, cho đến nghiên cứu đang diễn ra của nhóm DeepMind có trụ sở tại London.

Tuy nhiên, để thực hiện được chiến lược AI quốc gia như đã định, thì vẫn còn nhiều việc phải làm. Giới chuyên môn về công nghệ cho rằng, (chiến lược) nên tập trung vào việc xây dựng một hệ sinh thái dữ liệu và phát triển AI. Chỉ khi đó, Vương quốc Anh mới có cơ hội thực tế để trở thành một quốc gia dẫn đầu thế giới về AI như đã dự định.

Mục tiêu của chiến lược AI quốc gia này là sẽ giúp Vương quốc Anh củng cố vị thế một siêu cường khoa học toàn cầu và nắm bắt tiềm năng của công nghệ hiện đại để cải thiện cuộc sống của người dân và giải quyết các thách thức lớn chẳng hạn như biến đổi khí hậu và sức khỏe cộng đồng.

Bản Chiến lược cũng đã vạch ra một số biện pháp để đạt được các mục tiêu này, chẳng hạn như phát triển nguồn nhân lực AI tới đây thông qua việc hỗ trợ liên tục cho việc học sau đại học, đào tạo lại lực lượng lao động hiện nay và đảm bảo trẻ em ở mọi hoàn cảnh khác nhau đều có thể tiếp cận các khóa học chuyên môn (về AI).

Chiến lược cũng khuyến nghị việc khởi động một chương trình nghiên cứu và đổi mới AI quốc gia để cải thiện sự phối hợp và cộng tác giữa các nhà khoa học trong nước - để giúp chuyển đổi tiềm năng của nước Anh đồng thời thúc đẩy việc áp dụng công nghệ AI trong các cơ quan tổ chức, tại cả khu vực công và khối tư nhân, cũng như để thúc đẩy việc đưa các công nghệ đó tiếp cận thị trường.

Chiến lược cũng đề xuất hỗ trợ chương trình nghị sự của chính phủ bằng cách thành lập Văn phòng chung về AI (OAI) và chương trình Nghiên cứu và đổi mới sáng tạo (UKRI) nhằm phát triển AI trong các khu vực có trụ sở bên ngoài London và khu vực phía Đông Nam cũng như trong các lĩnh vực nông nghiệp và năng lượng - vốn có tiềm năng sử dụng AI lớn nhưng lại không sử dụng nhiều AI.

Đồng thời, chiến lược cũng đề xuất khởi động một chương trình tư vấn về bản quyền và bằng sáng chế cho AI thông qua Văn phòng Sở hữu Trí tuệ (IPO) để tư vấn rõ ràng trong việc xác định bản quyền đối với bất kỳ ý tưởng nào được đưa ra. Ví dụ, có thể sẽ gặp các tình huống rất mới như bản quyền nào đó là của một cỗ máy chứ không thuộc về một người; hoặc tình huống một thuật toán có thể sử dụng bằng sáng chế của người khác.

Cuối cùng, chiến lược khuyến nghị về việc vận hành thử nghiệm Trung tâm tiêu chuẩn AI để Vương quốc Anh tham gia điều phối, phối hợp trong việc thiết lập các quy tắc trên toàn cầu và làm việc với Viện Alan Turing (Viện Quốc gia về Khoa học Dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo của Vương quốc Anh) để cập nhật các hướng dẫn về đạo đức và an toàn AI trong khu vực công, đồng thời tạo ra các công cụ thiết thực đảm bảo rằng công nghệ được sử dụng một cách có đạo đức.

Giới chuyên môn đánh giá, đây là một khởi đầu tốt cho nhưng chỉ riêng mình Chiến lược là không đủ để tạo ra một hệ sinh thái AI phát triển.

Để phát triển nên một hệ sinh thái bền vững cần rất nhiều yếu tố khác nhau: các công nghệ AI từ những ý tưởng sáng tạo ban đầu, sự phân bổ các nguồn lực cho những giải pháp hứa hẹn nhất v.v. - nhưng đó không phải là tất cả. Để hỗ trợ và tối ưu hoá những yếu tố này, cần có thêm các tác nhân và tổ chức khác nhau, đó là những bên có thể tìm thấy các ngách tương ứng của họ và không ngừng thúc đẩy sự phát triển, tìm ra phương án đổi mới hiệu quả. Chỉ khi tất cả những bộ phận cấu thành này cùng hoạt động, cạnh tranh và phát triển, thì một hệ sinh thái mới đầy tiềm năng sẽ xuất hiện.

Rõ ràng, các nhà nghiên cứu, doanh nhân và người dùng cần phải được khuyến khích khám phá, so sánh và khảo sát những ý tưởng mới nổi trong lĩnh vực AI, thay vì chỉ tập trung vào khai thác những khám phá hiện có. Thật vậy, người ta cho rằng vì không có động lực để tìm hiểu cái mới, nên “mùa đông AI” mới diễn ra vào cuối thập niên 70, đầu thập niên 80 của thế kỷ XX - đó là khoảng thời gian các nguồn tài trợ bị sụt giảm, (và dẫn đến việc Geoffrey Hinton, “cha đỡ đầu của AI” rời Anh đến Canada để có được cơ hội phát triển thuận lợi hơn).

Tuy nhiên, cần có thêm nhiều loại tác nhân khác nhằm gia tăng hiệu quả và sự bền vững của quá trình này. Chẳng hạn, các công ty bảo hiểm có thể giúp phân tán rủi ro và làm rõ trách nhiệm của việc bán và áp dụng hệ thống AI; các cơ quan phụ trách về tiêu chuẩn có thể đặt ra những tiêu chuẩn chung liên quan đến hiệu suất có thể chấp nhận được, công bằng, minh bạch, an ninh mạng và rủi ro; các sáng kiến Nguồn mở có thể tăng mức độ minh bạch và chất lượng - cũng là mức độ đáng tin cậy của những công nghệ AI, đồng thời giảm bớt độ phức tạp trong việc áp dụng chúng; các cơ quan tài trợ có thể đảm bảo đa dạng hóa các phương pháp tiếp cận đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc khám phá và ứng dụng; những mô hình hỗ trợ tăng tốc khởi nghiệp có thể tập hợp các nhà công nghệ, nhà đầu tư và doanh nhân lại với nhau để giới thiệu các startup AI mới; những nhà tư vấn công nghệ có thể giúp người dùng tiềm năng khám phá, lựa chọn và triển khai các công nghệ AI mới, v.v.

Rất nhiều đổi mới sáng tạo trong AI, cụ thể là các tập hợp con như học máy, phụ thuộc vào sự sẵn sàng của dữ liệu. Một hệ sinh thái AI hoạt động hiệu quả do đó đòi hỏi những bộ dữ liệu công khai – và nhiều bộ dữ liệu tư khác – sẵn sàng cho truy cập một cách rộng rãi dưới hình thức bảo vệ quyền riêng tư, ẩn danh và được tiêu chuẩn hóa, để cho phép dễ dàng khám phá và sử dụng dữ liệu đó. Các cơ quan như Văn phòng Thống kê quốc gia có thể đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy công khai dữ liệu và bất cứ hợp tác nào của lĩnh vực công và tư cũng nên được khuyến khích công khai dữ liệu thu được từ những hợp tác đó dưới nhiều hình thức.

Chính phủ Anh cần hỗ trợ xã hội hóa nhiều bộ dữ liệu không phải của các cơ quan chính phủ để thúc đẩy công khai các bộ dữ liệu đó, đặc biệt những kho dữ liệu của các công ty siêu quốc gia.

Hiện nay, các công ty lớn đều có những tiến triển lớn trong việc khai thác thế mạnh của AI so với những công ty khởi nghiệp – ngay cả những công ty khởi nghiệp mang tính đổi mới sáng tạo bậc nhất. Một trong những điểm mạnh của các ông lớn có được là họ đã khám phá ra nhiều tiềm năng của AI có thể đem lại cho các sản phẩm, vốn có thể giúp họ tập trung vào việc lập lộ trình phát triển sản phẩm một cách hiệu quả hơn. Họ cũng có ưu thế trong hợp tác với những đối tác kỹ thuật và phân phối trong những giải pháp cho thị trường. Tuy nhiên, vấn đề ở đây chính là sự hùng mạnh của họ, nó có thể cản trở nhiều đổi mới sáng tạo về Ai trong các công ty khởi nghiệp đến với thị trường, ngay cả khi một vài sản phẩm của các khởi nghiệp mang nhiều sự độc đáo về công nghệ.

Có rất nhiều công ty khởi nghiệp như vậy ở Anh như causaLens, một công ty phát triển công nghệ phần mềm về suy luận nhân quả - được trình bày dưới dạng công cụ không mã hóa, không yêu cầu phải đưa thêm một số yếu tố khác để nhận biết nguyên nhân và kết quả, đã thúc đẩy những biên giới của phân tích dự đoán và quyết định tối ưu; TurinTech – khởi nghiệp cho phép các doanh nghiệp tối ưu mã hóa AI và mô hình của họ; Pangaea Data cho phép các công ty trong lĩnh vực sức khỏe tự động hóa việc nhận diện bệnh nhân đoàn hệ trong các ca thử nghiệm lâm sàng; Boltzbit phát triển toàn bộ một dạng AI mới.

Qua thực tế có thể thấy một hệ sinh thái AI phát triển thịnh vượng cần tạo ra nhiều cơ hội đổi mới sáng tạo, thúc đẩy những sản phẩm mới ra thị trường nhanh hơn. Ở góc độ này, có thể ưu tiên tài trợ và chính sách hỗ trợ những thách thức mà thị trường chưa có lời giải với những giải pháp mang tính tiềm năng (có thể là cơ chế sandbox ở tầm quốc gia về AI?). Khi đó, những tổ chức như Innovate UK có thể đóng vai trò quan trọng để thúc đẩy các startup đó chứng tỏ mình có giải pháp tiềm năng nhất.

Trong 60 năm qua, Anh đã là một trung tâm của đổi mới sáng tạo về AI và đang có tiềm năng dẫn đầu thế giới trong rất nhiều lĩnh vực ứng dụng AI. Chiến lược AI quốc gia của chính phủ là một bước tiến đúng đắn, góp phần đem lại các đề xuất có thể giúp Anh đạt được mục tiêu lớn này – nhưng thậm chí còn có thể đi xa hơn, thông qua việc xây dựng một hệ sinh thái dữ liệu và AI hùng mạnh ở nước Anh.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng hệ sinh thái AI và dữ liệu ấy phải mở, điều này sẽ cho phép các nhà phát triển và các doanh nghiệp trên khắp thế giới có thể cùng tham gia đóng góp. Điều này đã được chứng thực với các dự án Nguồn mở, những người được hưởng lợi ích từ các đổi mới sáng tạo trong công nghệ chất lượng cao có thể dễ dàng chia sẻ và đóng góp như một phần của khung truy cập mở. Nước Anh có một vị trí quan trọng để làm chất xúc tác cho một hoạt động đem lại lợi ích cho xã hội trên toàn thế giới.