Những khám phá khảo cổ nổi bật năm 2024

LiDAR là công nghệ phát hiện và đo khoảng cách bằng tia laser, có nhiều điểm tương đồng với radar và sonar (dò tìm và định vị bằng âm thanh). Công nghệ LiDAR sử dụng thiết bị trên không để quét cảnh quan bên dưới với hàng nghìn xung ánh sáng laser mỗi giây. Mặc dù đã tồn tại hàng thập kỷ, công nghệ này gần đây đã cách mạng hóa ngành khảo cổ học nhờ khả năng phát hiện các cấu trúc lớn bên dưới lớp thảm thực vật và giúp lập bản đồ những thay đổi rất nhỏ trong cảnh quan cổ đại.

LiDAR đặc biệt hữu ích trong việc khám phá các khu vực rừng rậm ở Trung Mỹ và Nam Mỹ. Những phát hiện nổi bật trong năm nay dựa trên công nghệ LiDAR bao gồm khu định cư của người Maya tại Campeche (Mexico); một cảnh quan gồm vườn tược, đường sá và sông ngòi trong rừng nhiệt đới Amazon của Ecuador; tàn tích cổ trên đảo Tonga ở Thái Bình Dương; và dấu tích của hai thành phố thời Trung cổ trên những ngọn núi hiểm trở ở phía Đông Nam Uzbekistan, dọc theo Con đường tơ lụa cổ xưa.

Lăng mộ, bùa hộ mệnh và nhiều di vật khác tại Ai Cập

Các hiện vật của người Ai Cập đã truyền cảm hứng cho sự phát triển của ngành khảo cổ học hiện đại, và những khám phá gần đây vẫn tiếp tục gây ấn tượng. Mùa hè năm 2024, các nhà nghiên cứu đã khai quật tổng cộng 33 ngôi mộ ở miền Nam Ai Cập và 63 ngôi mộ ở đồng bằng sông Nile, với những chiếc bùa hộ mệnh bằng vàng, tiền xu và đồ gốm tuyệt đẹp. Nhiều hiện vật có niên đại khoảng 2.000 năm tuổi, thuộc về giai đoạn muộn hơn trong lịch sử Ai Cập. Chúng tiết lộ thêm nhiều điều về tập tục mai táng cũng như mối quan hệ giữa các nền văn minh khác nhau trong thời kỳ cổ đại.

Trong nghiên cứu được công bố trên tạp chí Scientific Reports vào tháng 6/2024, các nhà khoa học tại Đại học Charles phát hiện tư thế làm việc gây hại của những người chép sử Ai Cập thông qua dấu vết trên xương của họ – bao gồm tổn thương mắt cá chân do ngồi xếp bằng trong nhiều thập kỷ và chấn thương hàm có thể xảy ra do cắn “bút” làm từ cây sậy.

Ngôi mộ cổ trên sa mạc tại Petra

Một trong những phát hiện đáng chú ý nhất trong năm nay là việc tìm thấy 12 bộ xương cổ đại trong một ngôi mộ nằm trên sa mạc tại di chỉ khảo cổ Treasury ở Petra, Jordan.

Các nhà khảo cổ cho rằng những người du mục Nabatea, một nhánh người Ả Rập cổ đại, bắt đầu chôn cất người chết tại Petra từ thế kỷ 4 trước Công nguyên. Đến thế kỷ 2 trước Công nguyên, Petra trở thành thủ đô của người Nabatea. Họ xây dựng một hệ thống bể chứa phức tạp nhằm duy trì nguồn nước sinh hoạt cho thành phố giữa vùng sa mạc khô cằn. Phát hiện mới giúp giới khoa học tìm hiểu thêm về nền văn minh Nabatea đã biến mất.

AI đọc cuộn giấy cháy trong thảm họa núi lửa

Vào tháng 2/2024, các nhà nghiên cứu công bố họ đã sử dụng trí thông minh nhân tạo (AI) để đọc một phần nội dung cuộn giấy 2.000 năm tuổi bị đốt cháy trong vụ phun trào núi lửa Vesuvius vào năm 79 sau Công nguyên. Cuộn giấy này là một trong số 1.800 cuộn giấy cói mà các nhà khảo cổ tìm thấy vào thế kỷ 18 trong đống đổ nát ở Herculaneum, một thị trấn của người La Mã cổ đại.


Vụ phun trào đã tạo ra tro bụi, dung nham và khí nóng, đốt cháy các cuộn giấy cói thành từng khối có màu đen. Giờ đây, các nhà khoa học đã quét một trong những khối đó bằng tia X và sử dụng AI để giải mã nội dung. Phát hiện ban đầu của họ bao gồm 15 cột văn bản chứa hơn 2.000 ký tự. Nội dung cuộn giấy cói đề cập đến cách tận hưởng cuộc sống, có thể do một tín đồ của triết gia Hy Lạp Epicurus biên soạn.

Chiếc yên ngựa lâu đời nhất

Các nhà khảo cổ phát hiện chiếc yên ngựa 2.700 năm tuổi trong ngôi mộ của một người phụ nữ tại khu nghĩa trang Yanghai ở rìa sa mạc Taklamakan, phía Tây Bắc Trung Quốc. Mặc dù con người đã thuần hóa ngựa từ hàng nghìn năm trước, nhưng ban đầu họ cưỡi ngựa mà không dùng yên, chỉ lót thảm hoặc chăn lên chỗ ngồi. Sự ra đời của yên ngựa đánh dấu một bước tiến lớn về công nghệ, giúp người cưỡi ngựa đi xa hơn mà không gây tổn thương cho bản thân hoặc lưng ngựa.

Các nhà nghiên cứu cho rằng người Trung Quốc cổ đại tiếp nhận kỹ thuật cưỡi ngựa từ những cư dân sống ở phía Bắc khu vực Trung Á. Chiếc yên ngựa tìm thấy ở Yanghai là chiếc lâu đời nhất từng được phát hiện trong lịch sử khảo cổ. Người xưa tạo ra nó bằng cách khâu các mảnh da lại với nhau, nhồi rơm và lông động vật bên trong.

Những khám phá mới về người Maya

Các nhà khảo cổ tại Đại học Tulane tìm thấy một chiếc mặt nạ tinh xảo trong lăng mộ của một vị vua Maya ở Chochkitam, Guatemala. Người Maya chế tác nó từ những mảnh ngọc bích ghép lại với nhau, kèm theo mắt và răng giả làm từ vỏ sò. Kết quả phân tích carbon phóng xạ cho thấy mặt nạ ngọc bích có niên đại vào năm 350 sau Công nguyên. Các nhà nghiên cứu tin rằng chiếc mặt nạ dùng để mô tả một vị thần bão. Người Maya thường chôn mặt nạ cùng các thành viên của hoàng gia khi họ qua đời.

Những khám phá khác về người Maya trong năm nay bao gồm dữ liệu phân tích di truyền của các nạn nhân bị hiến tế gần thành phố cổ Chichén Itzá ở Mexico. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện một hố chứa hài cốt người bị thiêu tại một địa điểm khác ở Guatemala, có thể liên quan đến biến động chính trị.

Nguồn gốc phiến đá trung tâm của Stonehenge

Stonehenge là một vòng tròn đá trên đồng bằng Salisbury ở miền Nam nước Anh có niên đại từ thời thời kỳ đồ đá mới. Trong nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature vào ngày 14/8, các nhà khoa học Anh và Australia phát hiện phiến Đá Bệ thờ (Altar Stone) khổng lồ nằm ở trung tâm của bãi đá cổ Stonehenge có nguồn gốc từ Scotland, cách di chỉ khảo cổ này khoảng 800km.

Khoảng 4.500 năm trước, người cổ đại có thể đã vận chuyển phiến Đá Bệ thờ nặng sáu tấn bằng đường biển từ lưu vực Orcadian, thuộc khu vực phía Đông Bắc Scotland và quần đảo Orkney. Trong khi đó, các tảng đá khác trong vòng tròn đá Stonehenge có nguồn gốc từ Anh và xứ Wales.

Nguồn:

National Geographic