Đồ tùy táng của các Pharaoh

Khi nhà khảo cổ học người Anh Howard Carter khai quật lăng mộ của Pharaoh Tutankhamun vào năm 1922, ông tiết lộ rằng đã nhìn thấy “những điều tuyệt vời”. Ngôi mộ chứa đầy các báu vật bao gồm chiếc mặt nạ tử thần bằng vàng của Tutankhamun, ngai vàng và thậm chí cả một đôi dép cũng làm bằng vàng. Nhưng có phải tất cả các lăng mộ hoàng gia ở Ai Cập cổ đại đều chứa những đồ mai táng xa xỉ như vậy hay không?

Câu trả lời là không. Trong khi Đại kim tự tháp Giza [do Pharaoh Khufu xây dựng] và các kim tự tháp Ai Cập cổ đại khác là những công trình kiến trúc vĩ đại, đồ tùy táng bên trong chúng tương đối nghèo nàn so với đồ tạo tác bên trong lăng mộ của các Pharaoh thế hệ sau này, chẳng hạn như Tutankhamun.

“Đồ mai táng trong những kim tự tháp lớn nhất trông khá đơn giản khi so sánh với lăng mộ của Pharaoh Tutankhamun”, Wolfram Grajetzki, nhà nghiên cứu tại Đại học College London ở Vương quốc Anh, cho biết.

Kim tự tháp được sử dụng làm nơi chôn cất của các vị vua Ai Cập từ thời Pharaoh Djoser (trị vì từ năm 2630 TCN đến năm 2611 TCN) cho tới triều đại của Pharaoh Ahmose I (trị vì từ năm 1550 TCN đến năm 1525 TCN). Hầu hết các kim tự tháp này đã bị trộm cướp xâm phạm từ nhiều thế kỷ trước, nhưng một số vẫn còn tương đối nguyên vẹn và cung cấp nhiều manh mối về kho báu mà chúng từng lưu giữ.

Ví dụ, công chúa Neferuptah (sống vào khoảng năm 1800 TCN) được chôn cất bên trong một kim tự tháp ở di chỉ Hawara, cách thủ đô Cairo (Ai Cập) khoảng 100km về phía Nam. Các nhà khảo cổ đã khai quật hầm chôn cất của công chúa vào năm 1956. Họ phát hiện đồ gốm, một số đồ trang sức cá nhân mạ vàng và một bộ phù hiệu hoàng gia để thông báo danh tính chủ nhân ngôi mộ với vị thần Osiris cai quản địa ngục theo tín ngưỡng của người Ai Cập cổ đại.

Nơi an nghỉ của Pharaoh Hor (sống vào khoảng năm 1750 trước Công nguyên) cũng chứa các đồ vật tương tự, mặc dù ông không được chôn bên trong kim tự tháp. “Người ta đã bọc thi thể của Pharaoh Hor trong vải lanh, phần ruột đặt vào trong các thùng chứa đặc biệt gọi là bình canopic. Khuôn mặt của Pharaoh được che bằng một chiếc mặt nạ xác ướp”, Grajetzki cho biết.

Lăng mộ Nữ hoàng Hetepheres [mẹ của Pharaoh Khufu] tại Giza lưu giữ nhiều đồ vật tinh xảo hơn. Lăng mộ có một chiếc giường và hai chiếc ghế trang trí bằng vàng, cùng với đồ gốm và các công cụ bằng đồng thu nhỏ, Grajetzki viết trong một bài báo đươc công bố trên tạp chí Heritage of Egypt vào năm 2008.

Cấu trúc bên dưới kim tự tháp chưa hoàn thành của Pharaoh Sekhemkhet (2611 TCN – 2605 TCN) tại Saqqara vẫn chưa bị những kẻ trộm mộ cướp phá. “Quan tài của nhà vua trống rỗng, nhưng các nhà khảo cổ đã tìm thấy 21 chiếc vòng tay vàng, một quyền trượng bằng vàng và nhiều món đồ trang sức khác bên trong một hàng lang của kim tự tháp. Mặc dù đây là những đồ tùy táng quý giá, nhưng chúng không thể sánh bằng kho tàng báu vật bên trong lăng mộ của Pharaoh Tutankhamun”, Nhà Ai Cập học Reg Clark viết trong tác phẩm “Securing Eternity: Ancient Egyptian Tomb Protection from Prehistory to the Pyramids” (Bảo vệ sự vĩnh hằng: Bảo vệ lăng mộ Ai Cập cổ đại từ thời tiền sử đến các kim tự tháp) được xuất bản vào năm 2019.

Không giống các Pharaoh thời kỳ đầu, lăng mộ của Pharaoh Tutankhamun nằm ở Thung lũng các vị vua – một thung lũng hẻo lánh gần thành phố Luxor ngày nay. Đây từng là nơi chôn cất hoàng gia trong hơn 500 năm dưới thời Tân Vương quốc (từ năm 1550 TCN đến năm 1070 TCN).

“Những đồ tạo tác chôn cùng Pharaoh ở bên trong các kim tự tháp ít hơn nhiều so với lăng mộ của Tutankhamun. Điều này không có nghĩa là Pharaoh Khufu nghèo hơn so với Tutankhamun. Đại kim tự tháp Giza khổng lồ do Pharaoh Khufu xây dựng đã chứng tỏ điều ngược lại. Mỗi vị Pharaoh được chôn cất theo phòng tục ở thời đại của họ”, Grajetzki nói.

Cho đến nay, giới khoa học chưa từng phát hiện “kho báu” nào lớn bên trong các kim tự tháp. Ngoài ra, những ngôi mộ có niên đại trước thời điểm các kim tự tháp được xây dựng cũng không có kho tàng lớn với nhiều đồ chôn cất xa xỉ, Hans-Hubertus Münch, một học giả nghiên cứu về Ai Cập cổ đại, cho biết.

Trong thời kỳ Tân Vương quốc – thời kỳ mà việc xây dựng kim tự tháp kết thúc – số lượng các đồ tùy táng xa hoa chôn cùng các thành viên hoàng gia và không thuộc hoàng tộc bắt đầu tăng lên. Những người giàu có đã cố gắng đặt một số lượng lớn các đồ vật trang trí công phu vào trong lăng mộ của họ. “Lý do chính xác tại sao họ muốn làm điều này cho đến nay vẫn là điều bí ẩn”, Münch nói.

Mặc dù chứa ít đồ mai táng hơn những ngôi mộ thời sau, một số kim tự tháp có những dòng chữ tượng hình được khắc hoặc vẽ trên tường, thứ mà các học giả ngày nay gọi là “văn bản kim tự tháp” (pyramid text). Nội dung của chúng chủ yếu liên quan đến các nghi lễ hoặc thần chú.

Chữ tượng hình của người Ai Cập là một trong những hệ thống chữ viết lâu đời nhất thế giới. Người dân Ai Cập cổ đại tin rằng chữ tượng hình do thần trí tuệ Thoth tạo ra, và họ gọi nó là ngôn ngữ của các vị thần.

“Kim tự tháp của Pharaoh Unis, hoặc Unas (trị vì từ năm 2353 TCN đến năm 2323 TCN) là kim tự tháp lâu đời nhất xuất hiện những dòng chữ tượng hình trên các bức tường của nó, trong khi kim tự tháp của Pharaoh Ibi (trị vì từ năm 2109 TCN đến năm 2107 TCN) là trường hợp cuối cùng có chữ tượng hình”, James Allen, giáo sư Ai Cập học tại Đại học Brown viết trong cuốn sách “The Ancient Egyptian Pyramid Texts” (Văn bản kim tự tháp của người Ai Cập cổ đại) được xuất bản vào năm 2005.

Chức năng của các văn bản kim tự tháp là giúp người đã khuất trở thành “akh”, một linh hồn hoàn chỉnh tồn tại ở thế giới bên kia. Những câu thần chú nhằm mục đích tái hợp “ka” và “ba” – những phần linh hồn của một người đã bị tách ra khi chết theo tín ngưỡng của người Ai Cập, Allen viết trong tác phẩm “The Ancient Egyptian Pyramid Texts”.

“Sự xuất hiện của những văn bản này đã phản ánh sự thay đổi hoặc đổi mới trong quan niệm của người Ai Cập cổ đại về thế giới bên kia”, Allen nhận định. Trong thời gian trước đó, các tài liệu như văn bản kim tự tháp có thể đã tồn tại, nhưng vì một lý do nào đó chúng chỉ bắt đầu xuất hiện trên các bức tường kim tự tháp vào thời của Pharaoh Unis.