TSMC thăng hoa nhờ căng thẳng địa chính trị

Chế tạo chip là một kỹ nghệ kỳ diệu. Người ta sử dụng những máy quang khắc (lithography) chiếu tia cực tím để in các mẫu vẽ phức tạp (complex pattern) lên tấm tinh thể silicon có kích thước chỉ bằng chiếc đĩa đựng đồ ăn, tạo thành những mảng vi mạch. Mỗi mảng như vậy lại trở thành một con chip khi được cắt rời khỏi đĩa silicon.

Công ty chiếm vị thế độc tôn trong lĩnh vực này là Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) của Đài Loan, đang kiểm soát tới 84% thị trường đúc chip tiên tiến – kích thước bóng bán dẫn (transitor) ngày càng thu nhỏ, cho hiệu suất đặc biệt cao mà sản phẩm, dịch vụ của những ông lớn công nghệ, từ Apple (Mỹ) đến Alibaba (Trung Quốc), đều dựa vào. Trước nhu cầu đối với những con chip phức tạp nhất ngày càng tăng cao do sự mở rộng của mạng viễn thông thế hệ mới (5G) và điện toán đám mây, TSMC đang đổ thêm nhiều tiền để củng cố địa vị thống trị của mình.

Mô hình này tỏ ra vô cùng thành công. Năm 2020, TSMC đạt lợi nhuận hoạt động lên tới 20 tỷ USD trên doanh thu 48 tỷ USD. Theo chuyên gia Dan Hutcheson tại hãng phân tích thị trường VLSI Research, TSMC xứng đáng là “viên kim cương hy vọng (Hope Diamond) của ngành bán dẫn toàn cầu” với vốn hóa thị trường lên tới 560 tỷ USD (cao hơn cả Samsung), đứng thứ 11 thế giới. Không những vậy, TSMC còn đóng một vai diễn sắc sảo trên sân khấu địa chính trị, dung hòa căng thẳng Trung – Mỹ và quyết định số phận của đảo Đài Loan – nơi Trung Quốc (Đại lục) luôn tuyên bố chủ quyền và khẳng định sẵn sàng sử dụng vũ lực để giành lấy. Năm 2020, 62% doanh thu của TSMC đến từ các khách hàng có trụ sở chính ở Bắc Mỹ, và 17% từ Đại lục.

Được thành lập năm 1987, trong khoảng hơn 20 năm đầu tiên, TSMC chủ yếu chỉ sản xuất những bộ vi xử lý không quá nổi bật. Nhưng mọi thứ bắt đầu thay đổi kể từ năm 2012, khi công ty giành được hợp đồng sản xuất chip hiệu năng cao đầu tiên cho iPhone. Apple muốn TSMC thúc đẩy công nghệ sản xuất tiến nhanh và xa nhất có thể để con chip của hãng trở nên vượt trội so với đối thủ. “Táo khuyết” rất hài lòng với chính sách bảo vệ bí mật thương mại được ông Morris Chang (Trương Chung Mưu), người sáng lập TSMC, cho áp dụng: đối tác ra vào TSMC phải bịt cổng USB trên laptop.

Hai năm sau, con chip do công ty Đài Loan sản xuất đã hiện diện trên iPhone 6 – mẫu smartphone bán chạy nhất mọi thời đại. Doanh số chip đạt 220 triệu đơn vị đánh dấu sự bứt phá của TSMC. Một số đối thủ cạnh tranh của Apple, như Qualcomm, MediaTek, Hsilicon,… cũng chọn TSMC làm nhà cung cấp với chất lượng và uy tín tương tự. Tất cả nỗ lực của nhà sản xuất chip đều được tưởng thưởng xứng đáng.

TSMC đã vượt mặt và cho Intel – gã khổng lồ tại thung lũng Silicon từng độc chiếm ngôi vị số 1 – hít khói. Đối thủ duy nhất còn lại của hãng trong lĩnh vực chế tạo chip tiên tiến là Samsung của Hàn Quốc cũng gần như không có cơ hội bắt kịp. Năng lực sản xuất của TSMC, theo Peter Hanbury từ hãng tư vấn Bain, sẽ giúp định luật Moore sống sót thêm ít nhất 8–10 năm nữa.

Không hề tự mãn, TSMC đang không ngừng tìm cách nới rộng khoảng cách so với đối thủ. Họ đã đổ rất nhiều tiền mặt vào các xưởng đúc (fabs) trên tiến trình mới với tốc độ nhanh chưa từng thấy. Hồi tháng 1/2021, công ty thông báo sẽ tăng cường chi tiêu vốn (capital expenditure) lên 25 – 28 tỷ USD so với 17 tỷ USD của năm 2020. Nhưng đến tháng 4/2021, con số này lại được nâng lên thành 30 tỷ USD, và 80% sẽ được đầu tư cho những công nghệ tiên tiến nhất. Chưa hết, trong vòng ba năm tới, TSMC còn lên kế hoạch chi tiêu tới 100 tỷ USD. Bên cạnh đó, CEO của hãng, C.C. Wei cho biết TSMC không có kế hoạch cắt giảm giá thành sản phẩm trong ít nhất một năm. Theo ước tính của công ty nghiên cứu thị trường IC Insights: TSMC có thể tăng giá gấp đôi hoặc ba cho mỗi tấm wafer (lát bán dẫn) được sản xuất bằng quy trình tiên tiến nhất của họ. Việc hoàn thiện công nghệ mới trước đối thủ mang lại cho TSMC vị thế độc quyền để tính giá cao và kiếm được nhiều lợi nhuận hơn; lợi nhuận sau đó lại được đầu tư lại cho công nghệ thế hệ kế tiếp. Vòng quay này đang diễn ra nhanh hơn bao giờ hết.

Với bốn thế hệ công nghệ trước, TSMC phải mất hai năm để những con chip tiên tiến mang lại 20% doanh thu; nhưng thế hệ mới nhất chỉ cần sáu tháng để đạt kết quả tương tự. Tính đến năm 2012, thu nhập từ hoạt động kinh doanh của TSMC tăng trưởng trung bình 8%/năm, sau đó là 15%/năm. Theo VLSI Research, nếu tính cộng gộp với doanh thu mà các đơn vị thiết kế chip kiếm được từ sản phẩm bán dẫn cuối cùng do TSMC chế tạo, công ty và hệ sinh thái của nó đang chiếm lĩnh tới 39% thị trường bộ vi xử lý toàn cầu, tăng từ 9% (năm 2000) và gấp ba lần Intel. Vị thế đáng ngưỡng mộ ấy không phải ngẫu nhiên mà có.

Kinh nghiệm của Intel, vốn đã bị tụt hậu trong hai thế hệ chip gần đây do những quyết định sai lầm trong đầu tư công nghệ, cho thấy ngay cả những nhà sản xuất bậc thầy cũng có thể bị vượt mặt. Đặc biệt, sản xuất chip lại là lĩnh vực phụ thuộc vào chu kỳ. Năng suất bùng nổ dẫn tới tình trạng dư thừa và phá sản hàng loạt. Nhu cầu sau đại dịch có thể giảm xuống, ảnh hưởng đến lợi nhuận và bảng cân đối kế toán của TSMC. Công ty hiện đang có 13 tỷ USD tiền mặt – rất lớn nhưng chưa đủ cho một đại gia công nghệ đối phó với những yếu tố bất định (uncertainties) trên thị trường. Để tài trợ cho các dự án tham vọng, TSMC đã phát hành thêm trái phiếu trị giá 6,5 tỷ USD trong sáu tháng qua.

Tuy nhiên, nguy cơ lớn nhất đối với TSMC lại nằm ở cuộc đối đầu Trung-Mỹ. Vị thế của công ty đã mang lại một vùng đệm trú ẩn trước tình trạng địa chính trị bất ổn. Nhiều chuyên gia trong ngành bán dẫn cho biết: chính quyền Đài Loan đang khuyến khích tất cả các nhà sản xuất chip của họ, bao gồm TSMC, duy trì hoạt động sản xuất tiên tiến nhất tại hòn đảo như một biện pháp phòng vệ để chống lại sự can thiệp từ nước ngoài. Những hãng chế tạo theo hợp đồng (contract manufacturing) của Đài Loan hiện đang chiếm tới 2/3 doanh số bán chip toàn cầu. Khoảng 97% tài sản dài hạn – trị giá 57 tỷ USD – của TSMC, trong đó có nhiều thiết bị tiên tiến nhất thế giới, và 90% trong số 56.800 nhân viên (hơn một nửa có bằng master và PhD) đều được đặt ở Đài Loan.

Tất nhiên công ty cũng phải dàn xếp nhẹ nhàng với cả Mỹ và Trung Quốc khi được đề nghị tăng cường đầu tư sản xuất ở cả hai nước. Chiến lược này mang tính ngoại giao nhiều hơn. Nhà máy của TSMC tại Nam Kinh (Trung Quốc), đã đi vào vận hành từ năm 2018, chủ yếu chỉ sản xuất những con chip lạc hậu hơn 2 – 3 thế hệ so với dây chuyền ở Đài Loan. Ngay cả khi fab đầu tiên do công ty cam kết xây dựng tại Mỹ, sở hữu quy trình tiên tiến hơn nhà máy ở Nam Kinh, đi vào hoạt động năm 2024, TSMC chắc chắn cũng đã tung ra những sản phẩm ưu việt hơn ngay tại quê nhà. Theo ước tính, tài sản ròng của TSMC sẽ tăng gần gấp đôi vào năm 2025, và 86% vẫn nằm ở Đài Loan.

Trong khoảng ba năm trở lại đây, chính quyền Mỹ bắt đầu phá vỡ sự cân bằng mong manh này. Bộ Thương mại Mỹ đã áp đặt chính sách kiểm soát xuất khẩu – cấm các công ty nước ngoài sử dụng công nghệ Mỹ bán chip cho Huawei. Điều khoản này có hiệu lực với TSMC – vốn không bao giờ muốn làm mất lòng Mỹ. Trong năm 2019, hãng đã bán được nhiều chip cho Huawei hơn bất cứ khách hàng nào khác trừ Apple. Hầu hết những con chip này đều được dùng để sản xuất smartphone. Các đối thủ đồng hương khác của Huawei như Xiaomi, Oppo,… đã nhanh chóng chộp lấy cơ hội này.

Những nỗ lực ngăn cản TSMC làm ăn với Trung Quốc của Mỹ chắc chắn sẽ chọc giận Bắc Kinh – vốn không loại trừ phương án thu hồi Đài Loan bằng vũ lực, càng làm tình hình giữa hai bờ eo biển thêm căng thẳng. Chính quyền Joe Biden cũng vừa công bố kế hoạch trị giá 50 tỷ USD nhằm hồi sinh ngành sản xuất chip nội địa. Tuy nhiên, nhiều ý kiến nghi ngờ liệu trợ cấp có giúp Intel khôi phục vị thế hay chỉ để gây thêm áp lực buộc TSMC đưa những quy trình sản xuất tiên tiến nhất sang Mỹ.

Theo The Economist, Common Wealth