Trong đótập trung vào các tổ chức, cá nhân có hoạt động liên quan đến nguồn phóng xạ tiềm ẩn nguy cơ cao xảy ra mất an toàn bức xạ và an ninh nguồn phóng xạ.
Nhiều vi phạm về an toàn bức xạ, hạt nhân
Tính đến cuối năm 2016, Việt Nam có 1.121 cơ sở sử dụng nguồn phóng xạ (NPX) với tổng số 3.932 nguồn. Báo cáo của Thanh tra Cục An toàn bức xạ hạt nhân - Bộ KH&CN - cho biết, trong 2 năm 2015 và 2016, cứ 4 cơ sở được thanh tra thì có 1 cơ sở có hành vi vi phạm pháp luật về năng lượng nguyên tử, chủ yếu là vi phạm các quy định về: Giấy phép tiến hành công việc bức xạ, kiểm xạ, chuyển giao NPX ra khỏi đơn vị, kiểm soát liều chiếu xạ, an ninh NPX.
Cũng trong khoảng thời gian này, một số vụ mất NPX đã xảy ra ở các địa phương do các quy định pháp luật về năng lượng nguyên tử không được chấp hành nghiêm. Chẳng hạn năm 2015, nhà máy luyện phôi thép - chi nhánh Công ty cổ phần thép Pomina, Bà Rịa-Vũng Tàu - bị mất nguồn Co-60 dùng để đo mức thép nóng chảy trong dây chuyền đúc do khi cần bảo dưỡng, sửa chữa thiết bị chứa NPX, nhà máy đã tự ý tháo dỡ NPX đưa vào kho mà không báo cáo cơ quan quản lý an toàn bức xạ, làm thay đổi thực trạng NPX so với hồ sơ đề nghị cấp phép. Khi NPX bị mất, nhà máy không áp dụng ngay các biện pháp cần thiết để thu hồi NPX, chậm trễ trong việc báo cáo các cơ quan chức năng về sự cố, gây khó khăn cho công tác tìm kiếm.
Năm 2016, Công ty cổ phần ximăng Bắc Kạn DATC bị mất nguồn Cs-137 do tự ý chuyển NPX từ dây chuyền sản xuất vào kho khi không còn nhu cầu sử dụng mà không báo cơ quan quản lý an toàn bức xạ. Khi nhà máy giải thể, họ không làm thủ tục bàn giao NPX cho đơn vị tiếp quản tài sản và đơn vị này cũng không xin cấp phép lưu giữ NPX, không thực hiện các quy định về an ninh NPX nên để kẻ trộm vào kho lấy mất nguồn. Ngoài ra, trong hai năm 2015-2016 còn có các vụ mất an ninh NPX xảy ra tại một số địa phương.
Để tăng cường công tác quản lý an toàn bức xạ hạt nhân, nâng cao ý thức của tổ chức, cá nhân sử dụng NPX trong việc chấp hành quy định pháp luật về năng lượng nguyên tử, để có điều kiện tập trung lực lượng tiến hành thanh tra nhằm đánh giá tổng thể hoạt động quản lý chuyên ngành an toàn bức xạ hạt nhân trên toàn quốc, Bộ KH&CN chỉ đạo các lực lượng trong toàn ngành triển khai mạnh mẽ hoạt động thanh tra chuyên đề “Thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật về năng lượng nguyên tử đối với các tổ chức, cá nhân quản lý, sử dụng nguồn phóng xạ”.
Lập ban chỉ đạo ở các sở KH&CN
Các mục tiêu chính của cuộc thanh tra chuyên đề năm 2017 này là thống kê thực trạng sử dụng, lưu giữ NPX trên toàn quốc; đánh giá tình hình đảm bảo an toàn bức xạ hạt nhân, an ninh NPX trong quản lý, sử dụng NPX, từ đó đề xuất các biện pháp tăng cường công tác quản lý; phát hiện, phòng ngừa và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, đồng thời đánh giá trách nhiệm quản lý an toàn bức xạ hạt nhân của các cơ quan được phân công...
Nội dung cuộc thanh tra chuyên đề tập trung vào các tổ chức, cá nhân có hoạt động liên quan đến NPX tiềm ẩn nguy cơ cao xảy ra mất an toàn bức xạ, an ninh NPX như các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, nghiên cứu, đào tạo có sử dụng NPX. Trong đó, ưu tiên thanh tra cơ sở xuất, nhập khẩu NPX, cơ sở dùng NPX trong chụp ảnh phóng xạ công nghiệp di động; các cơ sở đo độ chặt, độ ẩm di động dùng NPX, sử dụng NPX trong hệ thiết bị đo, điều khiển tự động quá trình sản xuất, lưu giữ NPX, lưu giữ hoặc xử lý chất phóng xạ.
Về kế hoạch triển khai cụ thể, tại trung ương, Thanh tra Bộ KH&CN, Cục An toàn bức xạ hạt nhân tham mưu, giúp lãnh đạo bộ chỉ đạo cuộc thanh tra chuyên đề được tiến hành trên toàn quốc trong hai tháng 7 và 8. Thanh tra bộ phối hợp với Cục An toàn bức xạ hạt nhân, Trường Quản lý KH&CN hướng dẫn nghiệp vụ cho các địa phương để triển khai. Bộ sẽ thành lập đoàn công tác để kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện thanh tra chuyên đề tại một số địa phương (dự kiến vào cuối tháng 7, đầu tháng 8).
Thanh tra bộ sẽ cập nhật thường xuyên kết quả thanh tra chuyên đề của các địa phương; phối hợp với Cục An toàn bức xạ hạt nhân chỉ đạo, hướng dẫn, hỗ trợ các sở KH&CN và các đoàn thanh tra xử lý kịp thời những vấn đề nảy sinh trong thời gian triển khai. Cục An toàn bức xạ hạt nhân phối hợp với một số địa phương để triển khai điểm một số cuộc thanh tra với đối tượng cụ thể trên địa bàn.
Tại các địa phương sẽ có ban chỉ đạo cuộc thanh tra chuyên đề năm 2017 của sở KH&CN gồm: Lãnh đạo sở, lãnh đạo phòng quản lý sở hữu trí tuệ và an toàn bức xạ, chánh thanh tra sở. Các đoàn thanh tra do thanh tra sở KH&CN làm trưởng đoàn, thành viên là cán bộ của phòng quản lý sở hữu trí tuệ và an toàn bức xạ cùng các cơ quan có liên quan tại địa phương như thanh tra sở y tế, công an, hải quan...