Mặc dù có tăng nhẹ trong các khoản dành cho nghiên cứu gene và vật lý nhưng về tổng thể, tổng đầu tư cho nghiên cứu khoa học cơ bản năm 2019 của Canada bất ngờ giảm mạnh.
Được công bố vào ngày 19/3/2019, ngân sách dành cho khoa học năm 2019 của Canada cho thấy có một số khoản tăng ở mức độ khiêm tốn với các lĩnh vực nghiên cứu ưu tiên như khoa học thần kinh và gene. Đây là một ngoại lệ, bởi ngân sách đầu tư cho khoa học cơ bản lần này ở mức thấp hơn hẳn với mức 4 tỷ đô la Canada (3 tỷ USD Mỹ) vào năm 2018.
Trong các khoản chi ngân sách cho khoa học này không có thêm các khoản tài trợ mới cho ba cơ quan tài trợ nghiên cứu chính của Canada là Viện nghiên cứu Y học Canada (CIHR), Hội đồng Khoa học Tự nhiên và Kỹ thuật (NSERC), Hội đồng Khoa học Xã hội và Nhân văn (SSHRC) vì số tiền tài trợ mà họ nhận được năm ngoái đã quá lớn. Ngân sách Canada 2019 cũng chỉ chi số tiền khiêm tốn, 459 triệu đô la Canada, trong 5 năm tới cho một số tổ chức khoa học và viện nghiên cứu đặc biệt.
Cũng trong thông báo mới này, chính quyền cho biết, Quỹ Khoa học chiến lược - một cơ quan tư vấn về đầu tư khoa học, sẽ có quyền quyết định các tài trợ của chính phủ cho nghiên cứu trong tương lai nhằm quản lý khoa học một cách chặt chẽ hơn.
Kế hoạch đầu tư khoa học này là kế hoạch cuối cùng được công bố trước cuộc bầu cử liên bang vào tháng 10/2019. Do đó, nhiều nhà nghiên cứu dự đoán, nó được quyết định dựa trên tính toán chính trị nhiều hơn với những ưu tiên tài trợ cho các lĩnh vực nghiên cứu có thể góp phần tạo ra những hiệu ứng có lợi cho chiến dịch tranh cử sắp tới, chẳng hạn như nghiên cứu về ung thư. Nhiều tổ chức khoa học đã phải vận động hành lang để giành một phần ngân sách, phá vỡ sự thống nhất mà cộng đồng khoa học Canada thiết lập vào năm ngoái khi họ yêu cầu chính phủ phải tuân theo các khuyến nghị của Ủy ban Đánh giá Khoa học cơ bản Canada (Canada’s Fundamental Science Review), vốn được chính phủ Liên bang ủy quyền đánh giá độc lập về các ưu tiên và tài trợ nghiên cứu của đất nước. Ủy ban này đã đề xuất tăng đầu tư cho nghiên cứu cơ bản mỗi năm từ 3,5 tỷ lên 4,8 tỷ đô la Canada.
Theo kế hoạch ngân sách năm 2019, Stem Cell Network, một tổ chức phi lợi nhuận ở Ottawa giúp đưa nghiên cứu vào ứng dụng lâm sàng, sẽ nhận được 18 triệu đô trong vòng 3 năm. Hai tổ chức từ thiện về ung thư sẽ nhận được tổng cộng 160 triệu đô. Genome Canada, một tổ chức phi lợi nhuận ở Ottawa về nghiên cứu gene, sẽ nhận được khoảng 100 triệu đô trong vòng 5 năm. Phòng thí nghiệm nghiên cứu vật lý máy gia tốc cyclotron TRIUMF ở Vancouver sẽ nhận được 196 triệu đô trong vòng 5 năm.
Tương phản với may mắn của các tổ chức nghiên cứu ung thư, các tổ chức khoa học cơ bản cho rằng, khoản đầu tư năm 2019 đáng thất vọng, theo đánh giá của Jim Woodgett, giám đốc nghiên cứu tại Viện nghiên cứu Lunenfeld - Tanenbaum của Đại học Toronto. Cách tiếp cận có chọn lọc như vậy không đúng với kế hoạch của Ủy ban Đánh giá Khoa học cơ bản, ông nói thêm. “Khoa học phát triển mạnh với sự cạnh tranh tài trợ mở. Việc chọn người chiến thắng sẽ bóp chết khoa học.”
Giám sát chặt chẽ hơn
Tuy nhiên Chính phủ Canada cho rằng, việc phân bổ ngân sách đầu tư cho khoa học sẽ không dựa trên các tính toán chính trị hoặc với mục đích vận động hành lang. Do đó, Quỹ Khoa học chiến lược (Strategic Science Fund) được thành lập và hoạt động theo “một khung nguyên tắc trong phân bổ ngân sách liên bang, bao gồm quy trình cạnh tranh và minh bạch”. Một nhóm chuyên gia độc lập sẽ sử dụng khung này để chọn các tổ chức được nhận tài trợ cũng như số tiền họ được nhận, trong quy trình phân bổ cạnh tranh. Quỹ sẽ bắt đầu hoạt động vào năm 2022.
Đây sẽ là một bước tiến lớn để cải thiện cách phân bổ tiền của chính phủ cho khoa học, theo nhận định của Katie Gibbs, giám đốc điều hành của Evidence for Democality - nhóm vận động chính sách khoa học ở Ottawa. “Có rất nhiều tổ chức bên thứ ba sẽ nhận được tài trợ trực tiếp từ ngân sách 2019, hy vọng rằng đây là một bước tiến đến tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong cách các cơ quan được tài trợ”.
Ngân sách cũng đang đi đúng hướng đối với các nhà nghiên cứu trẻ. Chính phủ sẽ phân bổ 114 triệu đô Canada trong 5 năm để tăng số lượng học bổng sau đại học từ ba cơ quan tài trợ nghiên cứu chính của Canada, qua đó cung cấp thêm 500 học bổng thạc sĩ và 167 học bổng tiến sĩ mỗi năm. “Việc thiếu hỗ trợ cho sinh viên trong ngân sách năm ngoái đã là một lỗ hổng lớn”, Katie Gibbs.
Tina Gruosso, đồng chủ tịch của Science and Policy Exchange - một tổ chức phi lợi nhuận ở Montreal thúc đẩy hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng khoa học do các sinh viên và postdoc điều hành, nói rằng họ rất vui với các khoản tài trợ học bổng mới. “Đây là một bước tiến tốt cho thế hệ sinh viên và nhà nghiên cứu trẻ tiếp theo”, cô nói. Tuy nhiên, hạn chế của đầu tư là ngân sách không tài trợ thêm cho postdoc.
Ngân sách cũng đề xuất mở rộng thời gian nghỉ thai sản của các nghiên cứu sinh, dành ra 37,4 triệu đô Canada trong 5 năm để kéo dài thời gian nghỉ có lương từ 6 lên thành 12 tháng đối với nghiên cứu sinh được bất kỳ cơ quan nào trong ba cơ quan trợ nghiên cứu chính tài trợ.