Tôi gọi tiến sỹ y khoa Đoàn Xuân Quang Minh - nhà nghiên cứu của Viện Pasteur Paris, người được Forbes Việt Nam vinh danh trong danh sách 30 gương mặt xuất sắc dưới 30 tuổi năm 2016 - là nhân vật truyền cảm hứng, bởi lý do anh bắt đầu hành trình và cách anh dấn thân.
Đến với nghề y từ nỗi đau riêng
“Chị gái tôi đã mất vì viêm ruột hoại tử lúc 1 tuổi. Khi đọc bài thơ mẹ viết cho chị, tôi nghĩ mình cần làm gì đó để giữ sức khỏe cho những người mình yêu thương” - TS Minh bắt đầu câu chuyện với tôi bằng lý do chọn nghề y. Trong cuộc gặp gỡ 30 gương mặt trẻ được Forbes Việt Nam vinh danh mới đây, TS Minh cũng hé lộ nỗi trăn trở góp phần đưa anh đến với nghiệp cứu người.
Khi xem bức ảnh “Kền kền chờ đợi” (mô tả một em bé châu Phi da bọc xương đang lả đi trên mặt đất, phía sau là con kền kền dường như đang đợi cái chết của em), anh thầm ước nguyện “thế giới này không còn người chết vì đói nghèo và dịch bệnh, không còn những bà mẹ phải khóc con như mẹ tôi”.
Năm 2004, Đoàn Xuân Quang Minh đang chuẩn bị nhập học tại Đại học Y - Dược TPHCM thì đọc được mẩu quảng cáo về Đại học Y khoa Debrecen ở Hungary. “Học phí 8.000USD/năm, rất phải chăng nhưng vẫn là rất lớn với gia đình tôi. Tôi nói với ba mẹ tâm nguyện của mình và cả nhà quyết định dốc sức hoàn thành nó” - TS Minh hồi tưởng. “Lúc đó tôi không đặt ra mục tiêu nào ngoài việc nhìn vào sự gắng gượng của gia đình mà toàn tâm cho việc học”.
Cuối năm thứ nhất, nhờ bài thuyết trình gây ấn tượng với PGS-TS Bacsó Zsolt ở bộ môn Tế bào học, Minh có cơ hội trình bày với thầy ý tưởng đưa cơ chế tự tổng hợp chất dinh dưỡng của cây cỏ vào cơ thể người để giải quyết nạn đói. Trong 10 năm sau đó, anh nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của thầy.
Đối mặt với những hạn chế của thiết bị đo lường tế bào bằng laser trong nghiên cứu, Minh lên phương án nâng cấp nó bằng cách tận dụng cơ chế quét laser tự động của máy, kết hợp với thuật toán của các phần mềm phân tích hình ảnh mã nguồn mở. Sự kết hợp này được ứng dụng thành công cho cả 4 đề tài lớn của Minh: Định tính và định lượng tổn thương DNA trong nghiên cứu ung thư; monitor quá trình phân hoá tế bào mỡ để nghiên cứu chữa béo phì; đo khoảng cách tương tác giữa các phân tử protein - protein trên kính hiển vi; phân tích hình thái tế bào máu trong bệnh tự miễn.
“Sau đó, tôi tìm được cách kết hợp 4 cách đo lường trên để hình thành phương pháp phân tích tự động hình ảnh tế bào giàu nội dung (high-content analysis). Nghĩa là chỉ với một hệ kỹ thuật, ta có thể thu thập dữ liệu đa chiều từ hình thái, cấu trúc tế bào đến sự biến đổi của các đại phân tử DNA, protein của tế bào đó” - TS Minh giải thích. Nhờ thành tích đó, anh trở thành sinh viên nước ngoài đầu tiên được Đại học Debrecen cấp học bổng toàn phần nghiên cứu sinh và tốt nghiệp tiến sỹ y khoa với điểm số tuyệt đối.
Tham vọng theo đuổi tin - sinh học
Giải thích về quyết định nhận lời làm việc ở Viện Pasteur Paris thay vì thành bác sỹ, sự phát triển phương pháp chữa trị mới, thuốc mới luôn song hành với việc thực hành chữa trị. Nếu các đồng nghiệp đang cứu người trong bệnh viện thì tôi cũng chung tay với họ từ phòng thí nghiệm. Ở góc nhìn rộng, nhà khoa học vẫn có thể thành bác sỹ khi cần và ngược lại”.
TS Minh nhận lời làm việc tại Viện Pasteur Paris bởi đây là nơi tiên phong đối đầu với dịch bệnh và cũng là hướng nghiên cứu anh muốn dấn thân. Anh chia sẻ: “Những người nghiên cứu ở Pasteur bị áp lực từng ngày, từng tháng để không bị tụt lại trong cuộc đua với dịch bệnh và để không bị chậm so với đồng nghiệp”.
Trong 12 năm, TS Minh đã nghiên cứu 6 lĩnh vực: Lý - sinh, hóa - sinh, tế bào học, tin - sinh học, miễn dịch học và vi sinh vật học. Anh tâm đắc nhất lĩnh vực tế bào học và đang muốn nghiên cứu sâu về tin - sinh học trong tương lai.
“Tế bào học đã cho tôi nền tảng, trong khi tin - sinh học là định hướng lớn của khoa học thế giới. Khi dữ liệu đa chiều và chi tiết của sự sống được số hóa, ta cần kiến thức sâu rộng để khai thác nó hiệu quả. Với tin - sinh học, y học cá nhân hóa và việc phát triển thuốc mới hiệu nghiệm, ít tác dụng phụ hơn sẽ phát triển vũ bão trong tương lai gần” - Minh nói mê say.
Sự đam mê chính là ấn tượng về TS Minh trong lòng đồng nghiệp. Bà Sara Campos - công tác tại Viện Pasteur Paris - chia sẻ: “Tôi đã cộng tác với TS Minh khi anh làm ChIP-seq nhằm phân tích biến đổi gene ở bệnh Chlamydia để chế tạo vắcxin. Ở anh tràn đầy tinh thần làm việc nhóm và đam mê. Anh ấy tập trung vào nhiệm vụ của mình và bình thản giải quyết mọi thứ ở phòng thí nghiệm. Khi thảo luận, anh ấy luôn đề xuất ý tưởng mới và sẵn sàng lắng nghe nhận xét từ đồng nghiệp”.
Bởi vậy mà đôi khi công việc bế tắc, TS Minh có chút hoang mang nhưng rất nhanh chóng coi đó là động lực để cố gắng. Anh bộc bạch: “Áp lực chạy đua với dịch bệnh đã trở thành động lực trong công việc của mình. Nếu những người đi tìm vaccine cho Ebola vì khó khăn mà bỏ cuộc thì liệu đại dịch đó còn kinh hoàng đến đâu?”.