COVID gây hại cho não bộ như thế nào?

Nhiễm SARS-CoV-2 có thể gây mất trí nhớ, đột quỵ và các tác động khác lên não. “Câu hỏi là liệu chúng ta có thể can thiệp sớm, giải quyết những triệu chứng bất thường này để mọi người không phải chịu ảnh hưởng lâu dài không?”, Serena Spudich, nhà thần kinh học tại Đại học Yale ở New Haven, Connecticut, nói.

Rất nhiều người nhiễm COVID đã phải chịu đựng các triệu chứng thần kinh - một nghiên cứu cho thấy các triệu chứng thần kinh xuất hiện ở 80% số người nhập viện. Các nhà nghiên cứu hy vọng tìm hiểu được cơ chế COVID ảnh hưởng đến não để tìm ra cách điều trị tốt hơn.

SARS-CoV-2 có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng: tháng trước, một bản thảo tiền công bố đã so sánh hình ảnh não của mọi người từ trước và sau khi họ nhiễm COVID-19, và phát hiện thấy mất chất xám ở một số vùng của vỏ não.

Lúc đại dịch mới xuất hiện, các nhà nghiên cứu suy đoán rằng virus có thể gây ra thiệt hại bằng cách xâm nhập vào não và lây nhiễm vào các tế bào thần kinh, các tế bào chịu trách nhiệm truyền và xử lý thông tin. Nhưng các nghiên cứu sau đó đã chỉ ra rằng virus gặp khó khăn khi vượt qua hệ thống phòng thủ của não - hàng rào máu não - và nó không nhất thiết phải tấn công các tế bào thần kinh để gây ra các triệu chứng thần kinh.

Giờ đây, theo các phát hiện mới, SARS-CoV-2 có thể sử dụng cách khác - tiếp cận não bằng cách đi qua niêm mạc khứu giác, lớp niêm mạc của khoang mũi, giáp với não. (SARS-CoV-2 này thường được tìm thấy trong khoang mũi).

Mặc dù vậy, “không có quá nhiều virus trong não”, Spudich, đồng tác giả một bài nghiên cứu khám nghiệm tử thi công bố trực tuyến vào tháng 4/2021, cho biết. Nhưng điều này không có nghĩa là virus hoàn toàn không lây nhiễm cho vào tế bào não.

Các nghiên cứu hiện nay cho thấy rằng SARS-CoV-2 có thể lây nhiễm sang tế bào hình sao, một loại tế bào có nhiều trong não và có nhiều chức năng. “Tế bào hình sao làm rất nhiều việc hỗ trợ chức năng bình thường của não, bao gồm cung cấp chất dinh dưỡng cho các tế bào thần kinh để giữ cho chúng hoạt động", Arnold Kriegstein, một nhà thần kinh học tại Đại học California, San Francisco, cho biết. Các tế bào hình sao bị nhiễm virus có thể giải thích một số triệu chứng thần kinh liên quan đến COVID-19, đặc biệt là mệt mỏi, trầm cảm, lú lẫn và hay quên.

Tế bào hình sao có thể dễ bị tổn thương kể cả khi chúng không bị nhiễm virus. Trong một nghiên cứu so sánh não của 8 người đã qua đời đã từng nhiễm COVID-19 với não của 14 người bình thường, các nhà nghiên cứu không tìm thấy dấu vết của SARS-CoV-2 trong não của những người bị nhiễm bệnh, nhưng họ nhận thấy rằng một số tế bào hình sao đã bị ảnh hưởng và không hoạt động bình thường.

Các nhà nghiên cứu vẫn muốn biết có bao nhiêu tế bào não bị nhiễm trùng hoặc bị tổn thương thì sẽ gây ra các triệu chứng thần kinh khác nhau. Nhưng có lẽ không đơn giản, vì các tế bào, bao gồm tế bào thần kinh, ở một số vùng của não sẽ gây ra nhiều rối loạn chức năng hơn các tế bào ở những vùng khác nếu bị tổn thương.

Các nghiên cứu mới cũng đã cho thấy SARS-CoV-2 có thể ảnh hưởng đến não bằng cách giảm lưu lượng máu đến não - làm suy giảm chức năng của tế bào thần kinh và cuối cùng giết chết chúng.

Pericytes là các tế bào được tìm thấy trên các mạch máu nhỏ được gọi là mao mạch khắp cơ thể - bao gồm cả trong não. Một nghiên cứu đã cho thấy rằng SARS-CoV-2 có thể lây nhiễm sang các tế bào giống pericyte trong mô não nuôi cấy từ tế bào gốc.

Vào tháng 4/2021, David Attwell, một nhà khoa học thần kinh tại Đại học College London, và các đồng nghiệp của ông đã công bố một báo cáo cho thấy SARS-CoV-2 có thể ảnh hưởng đến hành vi của pericytes: trong các lát não của chuột lang, SARS-CoV-2 ngăn chặn hoạt động của các thụ thể trên pericytes, khiến các mao mạch trong mô co lại. Đây là có thể là nguyên nhân đằng sau một số thương tật vĩnh viễn.

Attwell cho rằng, các loại thuốc điều trị huyết áp cao có thể hữu ích với một số triệu chứng thần kinh do SARS-CoV-2gây ra (đang có hai thử nghiệm lâm sàng đánh giá tác dụng của thuốc điều trị huyết áp losartan).

Cũng có bằng chứng cho thấy một số triệu chứng và tổn thương thần kinh là hậu quả của việc hệ thống miễn dịch trong cơ thể phản ứng quá mức và thậm chí hoạt động sai khi gặp phải SARS-CoV-2.

Khi đối diện với virus, hệ thống miễn dịch của một số người vô tình tạo ra 'tự kháng thể' (autoantibodies) tấn công mô của chính họ, Harald Prüss, nhà nghiên cứu thần kinh học tại Trung tâm bệnh thoái hóa thần kinh Đức ở Berlin cho biết. Điều này có thể gây ra các tình trạng kéo dài như viêm thần kinh tủy, gây mất thị lực và yếu tay chân. Prüss cho biết những tự kháng thể này có thể đi qua hàng rào máu não và góp phần gây ra các rối loạn thần kinh từ suy giảm trí nhớ đến rối loạn tâm thần.

Năm ngoái, Prüss và đồng sự đã phân lập các kháng thể chống lại SARS-CoV-2 từ người và tìm thấy một kháng thể có thể bảo vệ chuột lang khỏi bị nhiễm trùng và tổn thương phổi. Nhưng các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng một số kháng thể có thể liên kết với mô não, cho thấy rằng chúng có thể làm hỏng mô não. Prüss cho biết: “Chúng tôi đang cố gắng chứng minh trên lâm sàng".

Sau đó, vào tháng 12 năm ngoái, Prüss cũng đã nghiên cứu máu và dịch não tủy của 11 người bị COVID-19 nặng, tất cả 11 người đều có các triệu chứng thần kinh. Tất cả các tự kháng thể đều có khả năng liên kết các tế bào thần kinh. May mắn rằng có bằng chứng cho thấy tiêm một loại kháng thể immonuglobulin miễn dịch "có thể ngăn chặn hoạt động của các tự kháng thể gây hại".

Những con đường này - tế bào hình sao, pericyte và tự kháng thể - không loại trừ lẫn nhau và có lẽ đều không phải là con đường duy nhất mà SARS-CoV-2 ảnh hưởng đến não; có khả năng những người mắc COVID-19 gặp phải các triệu chứng thần kinh vì nhiều lý do. Prüss nói rằng bây giờ câu hỏi quan trọng là tỷ lệ các trường hợp do mỗi con đường gây ra, "điều đó sẽ quyết định việc điều trị cho bệnh nhân".