Vaccine có kháng được biến thể Delta không?

Hầu hết dữ liệu đến nay cho thấy vaccine vẫn hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh nặng và tử vong, nhưng không thể ngăn chặn lây nhiễm, và vẫn xuất hiện các ca nhiễm "vượt vaccine" (breakthrough infection) ở những người đã được tiêm chủng, đặc biệt do biến thể Delta.

Tuy nhiên, vẫn chưa rõ đâu là nguyên nhân chính đằng sau các đợt bùng phát dịch ở các nước có tỷ lệ tiêm chủng cao: do khả năng miễn dịch từ vaccine đang dần suy giảm ở những người được tiêm sớm, hay do khả năng lây nhiễm đặc biệt mạnh của biến thể Delta; và liệu tiêm mũi vaccine thứ ba có tăng khả năng bảo vệ chống lại biến thể này hay không.

Trang tin Science đã phỏng vấn các nhà khoa học chung quanh những câu hỏi này.

“Hiệu quả của vaccine giảm với biến thể Delta. Điều này là không thể chối cãi,” Leif Erik Sander, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Bệnh viện Đại học Charité ở Berlin, nói. Nhưng các nhà khoa học vẫn chưa xác định được chính xác mức độ giảm.

Trong một nghiên cứu phân tích các báo cáo hằng tuần về COVID-19 ở những người sống trong các viện dưỡng lão trên khắp nước Mỹ, các nhà nghiên cứu phát hiện, vaccine mRNA do Pfizer và Moderna sản xuất trước đây có hiệu quả chống nhiễm bệnh khoảng 75%, nhưng giảm xuống còn 53% kể từ khi Delta bắt đầu lây lan. (Hiện tại, biến thể này chiếm hơn 90% số ca nhiễm COVID-19 ở Mỹ.)

Một nghiên cứu lớn từ Vương quốc Anh, được đăng dưới dạng bản thảo, đã sử dụng dữ liệu Điều tra Nhiễm trùng COVID-19 của Văn phòng Thống kê Quốc gia, nơi thường xuyên xét nghiệm hơn 300.000 người được chọn ngẫu nhiên trên khắp nước này. Trong nhóm có kết quả xét nghiệm dương tính với COVID-19, nghiên cứu so sánh số bệnh nhân đã được tiêm chủng đầy đủ và không được tiêm chủng trong hai khoảng thời gian: từ tháng 12/2020 đến 16/5/2021 (khi biến thể Alpha chiếm ưu thế), và từ 17/5 đến 1/8/2021 (khi biến thể Delta chiếm ưu thế). Khả năng chống lại nhiễm bệnh có triệu chứng giảm đáng kể trong giai đoạn Delta chiếm ưu thế, xuống còn 84% đối với Pfizer và 71% với AstraZeneca (hai loại vaccine chính đang được sử dụng ở Vương quốc Anh). Và tương tự như các nghiên cứu khác, họ cũng phát hiện, những ca nhiễm "vượt vaccine" do biến thể Delta có tải lượng virus trong mũi hoặc cổ họng cao hơn nhiều so với các ca nhiễm vượt vaccine do biến thể Alpha, cho thấy người nhiễm biến thể Delta có nhiều khả năng truyền virus sang người khác, dù đã được tiêm vaccine.

Một nghiên cứu lớn khác dựa trên hồ sơ sức khỏe bệnh nhân ở New York cho kết quả tương tự: Hiệu quả chung của ba loại vaccine được Mỹ cấp phép đã giảm từ 91,7% xuống 79,8% trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7/2021, trùng khớp với thời gian xuất hiện biến thể Delta trong khu vực.

Mặc dù vẫn còn một số tranh luận, các thử nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy biến thể Delta không quá mạnh trong việc né tránh các kháng thể được tạo ra bởi vaccine hoặc miễn dịch tự nhiên. Do đó có thể có nguyên nhân khác đằng sau những đợt tăng số ca nhiễm "vượt vaccine" thời gian gần đây, đó là khả năng miễn dịch do vaccine tạo ra đang suy yếu. Những người sống trong các viện dưỡng lão ở Mỹ được nghiên cứu đều già và yếu, và phản ứng của họ với vaccine có thể giảm nhanh hơn so với các nhóm dân số khác. Họ cũng thuộc một trong những người đầu tiên được tiêm vaccine - một số được tiêm từ tháng 12/2020.

Nghiên cứu của Vương quốc Anh cũng nhận thấy, càng cách xa thời gian tiêm, khả năng xảy ra ca nhiễm vượt vaccine càng tăng. Vaccine AstraZeneca có hiệu lực bảo vệ 68% trong 2 tuần sau khi tiêm mũi thứ hai, và chỉ còn 61% sau 90 ngày. Tỷ lệ này giảm rõ ràng hơn ở những người tiêm vaccine Pfizer: vaccine có hiệu quả bảo vệ 85% trong 2 tuần sau mũi thứ hai, và giảm xuống 75% sau 90 ngày.

“Có thể là khả năng bảo vệ của Pfizer giảm xuống từ mức ban đầu rất cao và sau đó ổn định trở lại, hoặc có thể là những người tiêm hai liều Pfizer cần đến liều thứ ba,” Sarah Walker, nhà dịch tễ học tại Đại họcOxford, người dẫn đầu nghiên cứu tại Vương quốc Anh, cho biết.

Ở Israel, quốc gia chỉ sử dụng vaccine Pfizer, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện những người được chủng ngừa đầy đủ vào tháng 1/2021 có nguy cơ nhiễm SARS-CoV-2 vượt vaccine trong tháng 6 và tháng 7/2021 cao gấp đôi so với những người được chủng ngừa vào tháng 4/2021.

Nhưng David Dowdy, nhà dịch tễ học bệnh truyền nhiễm tại Đại học Johns Hopkins, lưu ý, khả năng bảo vệ suy giảm có thể không phải do vaccine, mà do thay đổi hành vi cá nhân và tốc độ lây truyền trong cộng đồng. Dowdy nhấn mạnh, trong nghiên cứu ở New York, hiệu quả của vaccine COVID-19 giảm nhiều nhất ở những người từ 18 đến 49 tuổi, và giảm ít nhất ở những người trên 65 tuổi. Điều này cho thấy sự gia tăng hành vi nguy cơ ở giới trẻ - chẳng hạn như đến nhà hàng, quán bar và hòa nhạc - cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến xu hướng lây nhiễm tăng.

“Khả năng chống lại bệnh nặng vẫn khá ổn định," Sander nói. Ví dụ, trong nghiên cứu ở New York, hiệu quả của vaccine trong việc ngăn ngừa việc nhập viện do COVID-19 vẫn ở mức gần 95%. Dữ liệu từ Bộ Y tế Israel cho thấy khả năng chống bệnh nặng vẫn đạt gần 92% ở những người từ 50 tuổi trở xuống và 85% ở những người trên 50 tuổi. Bộ Y tế Công cộng Anh ước tính hai liều vaccine có hiệu quả bảo vệ khỏi phải nhập viện khoảng 95%.

Quyết định của Mỹ về chiến dịch tiêm mũi thứ ba tăng cường cho người dân đã gặp nhiều phản ứng trái chiều. Một số người coi đây là quyết định thiếu đạo đứcdo tình trạng thiếu vaccine trên khắp thế giới và vì những người được tiêm chủng hai mũi vẫn được bảo vệ khỏi bệnh nặng. Nhưng một số quốc gia giàu có khác cũng đã thực hiện hoặc lên kế hoạch tiêm mũi thứ ba. Chẳng hạn, Israel đã bắt đầu triển khai mũi tiêm thứ ba cho tất cả những người trên 50 tuổi - và đang xem xét mở rộng sang những người từ 40 tuổi trở lên. Đức cho biết sẽ bắt đầu tiêm mũi thứ ba cho những người có nguy cơ cao vào tháng tới. Tại Vương quốc Anh, một số quan chức cho biết có thể sẽ bắt đầu tiêm mũi thứ ba vào tháng tới, mặc dù chưa có quyết định chính thức.

Phần lớn giới nghiên cứu y tế công cộng đều đồng thuận rằng đối với những người có hệ thống miễn dịch suy yếu, do tuổi tác hay bệnh tật, mũi thứ ba tăng cường có thể là hàng rào bảo vệ quan trọng. “Có một nhóm dân số không được bảo vệ đủ chỉ với hai mũi tiêm," Sander, người đã nghiên cứu tác động của mũi thứ ba ở những bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch, cho biết. Đối với một số nhóm người nhất định, cần có chế độ tiêm ba mũi. Sander cũng khuyên chính phủ Đức nên tiêm mũi thứ ba cho những người trên 60 tuổi. Ngoài ra, có thể tiêm mũi thứ ba cho nhân viên y tế và những người tiếp xúc gần với những người có hệ miễn dịch kém, Sander nói, để ngăn ngừa lây nhiễm cho các nhóm dễ bị tổn thương bảo vệ nhân viên y tế trong bối cảnh hệ thống quá tải.

Theo một nghiên cứu về vaccine COVID-19 vào tháng 6/2021, những người ghép tạng phản ứng kém với hai mũi vaccine mRNA (có thể là do chất ức chế miễn dịch mà họ phải sử dụng để khiến cơ thể không đào thải bộ phận cấy ghép), và phản ứng tốt hơn với mũi thứ ba. (8 trong số 24 bệnh nhân không có kháng thể sau hai mũi đã phát triển kháng thể sau mũi thứ ba, và 6 bệnh nhân có lượng kháng thể thấp đều phát triển mức kháng thể cao sau khi tiêm mũi ba.)