Tự do hóa thương mại có thể khiến phụ nữ trì hoãn kết hôn và sinh con

Khi nói về vấn đề lập gia đình, không ít người Việt Nam hiện nay bày tỏ quan điểm mong muốn kết hôn, sinh con muộn hoặc không kết hôn. Theo thống kê từ Statista, độ tuổi kết hôn lần đầu trung bình tại Việt Nam đã tăng từ 24,1 vào năm 1999 lên 27,1 vào năm 2003.

Cũng theo một thống kê của trang này về tỷ lệ độc thân ở Việt Nam theo độ tuổi và giới tính năm 2021, với những người độc thân trong độ tuổi từ 25 đến 39, tỷ lệ nữ độc thân cao hơn gần hai lần tỷ lệ của nam giới.

Một nhóm các nhà nghiên cứu từ Học viện Ngoại giao Việt Nam, Đại học Kinh tế và Tài chính Tây Nam (Trung Quốc) và Viện nghiên cứu Chính sách quốc gia (Nhật Bản), cho rằng việc giảm việc làm tự do có ảnh hưởng đến quyết định kết hôn và sinh con ở nữ giới; tự do hóa thương mại góp phần làm giảm việc làm tự do, do vậy có tác động gián tiếp lên quyết định kết hôn và sinh con của phụ nữ. Và nhóm đã thực hiện nghiên cứu “Tự do hóa thương mại và các quyết định về hôn nhân, sinh sản của phụ nữ ở Việt Nam” nhằm kiểm định giả thuyết trên.

Nghiên cứu tập trung vào những tác động từ sau Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ (BTA) được ký vào năm 2000 và có hiệu lực vào năm 2001 để thiết lập lại quan hệ kinh tế giữa hai nước. Những nội dung chính của Hiệp định bao gồm giảm thuế xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam vào Hoa Kỳ, mở cửa thị trường Việt Nam cho các công ty Hoa Kỳ và một số điều khoản khác về quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ đầu tư…

Nghiên cứu sử dụng các số liệu thứ cấp từ Tổng cục Thống kê về mức sống của các hộ gia đình Việt Nam và các kết quả nghiên cứu của UNICEF về tác động của các cú sốc thương mại lên quyết định sinh con đầu lòng của phụ nữ, kết hợp kết quả từ một số nghiên cứu khác nhằm chỉ ra mối quan hệ giữa Hiệp định BTA và quyết định lập gia đình của phụ nữ Việt.

Nhóm tác giả thực hiện nghiên cứu dựa trên mẫu gồm 223.000 người có độ tuổi từ 15 đến 40 tuổi trong các mốc thời gian 2002, 2004, 2006… đến 2018, chỉ loại trừ năm 2008 và 2010 để tránh các nhân tố gây nhiễu do cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Kết quả cho thấy, từ sau BTA, tỷ lệ lao động tự do (thường là tự kinh doanh tại nhà) đã giảm từ 66,5% vào năm 2002 xuống 60,7% vào năm 2018 do người lao động dịch chuyển sang các công việc được trả lương khác.

Mặt khác, dựa trên các điều tra đánh giá các mục tiêu trẻ em và phụ nữ (MICS) ở Việt Nam, nhóm nghiên cứu đã xây dựng thống kê và một phương trình để đánh giá tác động của tự do hóa thương mại lên khả năng kết hôn và sinh con. Kết quả chỉ ra, vào năm 2005, tự do hóa thương mại làm giảm 2,71% khả năng phụ nữ trong độ tuổi khảo sát kết hôn; đến năm 2013, con số này tăng lên 4,43%. Cũng dưới tác động của tự do hóa thương mại, khả năng sinh con đầu lòng trong độ tuổi này lần lượt giảm 1,05% và 4,45% vào hai mốc thời gian trên.

Một kết quả khác từ nghiên cứu cho thấy, ngược với tỷ lệ giảm ở nhóm 15-40 tuổi, nhóm phụ nữ trên 40 tuổi lại có khả năng kết hôn tăng thêm 10,78% từ năm 2011 đến 2014.

Nhóm nghiên cứu cũng kết hợp với các lý thuyết trước đó để giải thích mối liên hệ giữa BTA và quyết định kết hôn và sinh con của phụ nữ. Việc giảm thuế đầu vào và tăng xuất khẩu đem đến lợi ích cho các ngành sử dụng nhiều lao động nữ. Ngoài ra, quy trình sản xuất được tự động hóa cũng làm giảm nhu cầu lao động đòi hỏi thể lực cao. Những điều này đã giúp tăng sự tham gia của phụ nữ vào thị trường lao động. Mặt khác, khả năng kiếm tiền của nam giới là một trong những yếu tố hấp dẫn phụ nữ quyết định kết hôn, vậy nên việc tăng số việc làm được trả lương và sự độc lập kinh tế khiến cho lợi ích của hôn nhân đối với phụ nữ giảm đi, dẫn đến mong muốn kết hôn cũng giảm. Bên cạnh đó, một số phụ nữ cho rằng việc kết hôn và sinh con sẽ ảnh hưởng đến sự nghiệp của bản thân.

Nghiên cứu trên đã làm rõ được một yếu tố có thể tác động lên quyết định kết hôn và sinh con ở nữ giới. Tuy nhiên, quyết định này có thể còn chịu ảnh hưởng bởi những yếu tố khác như trách nhiệm nuôi dạy con cái, vai trò và quyền giữa vợ và chồng trong gia đình…Cần có thêm những nghiên cứu khác để lý giải đầy đủ hơn những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định kết hôn và sinh con ở phụ nữ bởi nó không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống cá nhân về lâu dài mà còn có thể ảnh hưởng đến quy mô, cơ cấu dân số của quốc gia, từ đó ảnh hưởng tới các kết quả kinh tế.