Dạy STEM: Giáo viên ở Mỹ hay Việt Nam đều có thể thiếu tự tin trong năm đầu

Trong vai trò là người khởi xướng và chủ nhiệm dự án, chuyên gia Nguyễn Thành Hải trả lời phỏng vấn của Khoa học và Phát triển về việc tập huấn phương pháp dạy học mới này ở một địa bàn miền núi.

Những khác biệt về điều kiện sinh hoạt, những khó khăn về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ở địa phương đã được các thành viên trong nhóm dự án lường trước nên khi triển khai tập huấn cho giáo viên tại TP Hà Giang, tôi có điều chỉnh một số nội dung cho phù hợp.

Cụ thể, với hoạt động đi thực địa, thay vì chọn đến công viên hoặc viện bảo tàng như ở các thành phố lớn, tôi chọn bối cảnh thiên nhiên rừng núi phía bắc, như đi vào các thôn bản, đến trạm thủy điện…, để các thầy cô dễ dàng lấy ý tưởng triển khai cho lớp học. Trong hoạt động thực hành, tôi chọn các vật liệu dạy học dễ kiếm, rẻ tiền như que gỗ, giấy màu, bong bóng… thay vì các vật dụng thí nghiệm đắt tiền, khó mua như thiết bị bay không người lái, hóa chất...

Quả thật sự hứng khởi và các nội dung thảo luận có chiều sâu của các thầy cô đã vượt quá sự mong đợi ban đầu của chúng tôi. Chẳng hạn, có giáo viên trình bày về mô hình vườn - ao - chuồng dùng để dạy học sinh biết lồng ghép không chỉ kiến thức sinh học, vật lý, hóa học, toán học, công nghệ, kỹ thuật mà cả nghệ thuật và văn hoá.

Các chương trình tập huấn giáo viên STEM tại Mỹ cũng như các nghiên cứu giáo dục đều cho thấy, giáo viên tham gia tập huấn trực tiếp tại chỗ cần được hỗ trợ gián tiếp qua mạng trong suốt năm học về sau thì kết quả tập huấn mới đạt hiệu quả cao, bởi vậy, trong dự án này, chúng tôi đã áp dụng cách làm đó với các giáo viên tại TP Hà Giang.

Sau khóa tập huấn kéo dài 5 ngày, chúng tôi tiếp tục hỗ trợ tập huấn trực tuyến cho giáo viên trong quá trình họ triển khai các bài dạy STEM tại trường cũng như các hoạt động ngoại khóa. Chúng tôi sử dụng platform giáo dục online mở của Mỹ, mỗi giáo viên sẽ có một tài khoản riêng, tham gia trao đổi vào một lớp học chung do chúng tôi tổ chức. Các giáo viên được đặt câu hỏi, nêu lên bất cứ vấn đề gì phát sinh trong quá trình triển khai giáo dục STEM.

Kinh nghiệm của tôi cho thấy, giáo viên dù ở Mỹ hay Việt Nam đều gặp khó khăn và thiếu tự tin trong việc triển khai áp dụng phương pháp dạy học mới trong năm đầu, cho dù trước đó họ đã được tập huấn rất kỹ lưỡng bởi thực tế triển khai luôn đa dạng và phong phú hơn rất nhiều so với những ví dụ được trình bày trong khóa tập huấn trực tiếp vốn bị giới hạn về thời gian. Do vậy, nếu được hỗ trợ tư vấn kịp thời, họ sẽ vượt qua khó khăn ban đầu và có thể tự tin triển khai dạy học tốt trong một thời gian ngắn.

Trong chuyến đi tập huấn vừa qua, tôi có dự giờ một buổi dạy học STEM trong chuỗi sinh hoạt hè của Trung tâm Giáo dục cộng đồng TP Hà Giang. Hôm đó, các em được học về cách làm kem siêu tốc dựa trên nguyên lý thay đổi nhiệt độ tan chảy của nước đá khi thêm muối vào. Tôi nhận thấy em nào cũng vui vẻ, hào hứng. Nhìn khuôn mặt của các em mà tôi ước gì đã đem giáo dục STEM về với các em sớm hơn.

Các em đặt ra nhiều câu hỏi thể hiện tính sáng tạo trong quá trình làm thí nghiệm. Khác với các giờ học các môn khoa học ở trường, ở đâycác emđược thực hành nhiều hơn, liên hệ các kiến thức với thực tế nhiều hơn, thấy được vai trò của kiến thức khoa học đối với đời sống nhiều hơn, và đặc biệt có cơ hội sáng tạo nhiều hơn. Ngoài ra, các kỹ năng như thuyết trình, làm việc nhóm, tư duy phản biện được lồng ghép một cách khéo léo, chính các em không hề hay biết là mình đang được học và rèn luyện các kỹ năng đó.

Tôi nghĩ, nếu các thầy cô được tập huấn bài bản, các trường học có nhận thức đúng đắn về giáo dục STEM, đặc biệt nếu Bộ Giáo dục có những chủ trương, chính sách khuyến khích phù hợp, thì việc triển khai giáo dục STEM ở Việt Nam sẽ rất thuận lợi.

Giáo dục STEM bắt nguồn từ giáo dục khoa học, trên cơ sở của các môn khoa học và toán học, do vậy ở đâu dạy khoa học và toán học, ở đó đều có thể triển khai giáo dục STEM.

Trong khóa tập huấn, tôi đã phân tích với các giáo viên nhiều cách và nhiều góc độ tiếp cận giáo dục STEM khác nhau trong những điều kiện và hoàn cảnh khác nhau. Nhưng cho dù trong điều kiện và hoàn cảnh nào, giáo viên và học sinh cũng rất cần nhận được sự ủng hộ và hỗ trợ của các sở giáo dục, trường học và xã hội, nhất là về mặt nhận thức.

Có nhiều góc tiếp cận về giáo dục STEM như tiếp cận từ nội dung chương trình, từ phương pháp giảng dạy, từ các hoạt động ngoại khoá, từ môi trường học tập. Trong đó, có những cách tiếp cận đi từ dưới lên, nghĩa là từ phía người dạy và người học, nhưng cũng có cách tiếp cận đi từ trên xuống, nghĩa là từ các chính sách, chủ trương. Theo tôi, trong bối cảnh ở những vùng còn gặp nhiều khó khăn về điều kiện vật chất thì cách tiếp cận từ phía người dạy và người học sẽ nhanh hơn và linh hoạt hơn.

Cụ thể, thông qua hoạt động tập huấn vừa qua, các giáo viên địa phương đã hiểu được về cơ bảngiáo dục STEM là gì, nên bắt đầu từ đâu, chọn mô hình nào để dạy học và cần thay đổi gì về cách dạy để tiếp cận giáo dục STEM tích hợp. Đặc biệt, các thầy cô thấy được việc dạy học cần hướng đến cảm xúc của học sinh và giúp học sinh tìm thấy niềm vui trong quá trình học tập. Theo như tôi được biết thì hiện nay tỉ lệ bỏ học ở các vùng miền núi phía bắc vẫn còn khá cao so với mặt bằng chung của cả nước.

Chẳng hạn, chúng ta không nên đặt nặng về tên gọi STEM, đó chỉ là hình thức bên ngoài, mang tính chất khẩu hiệu, trong tương lai có thể có những tên gọi khác nữa, quan trọng là phải nhận thức được triết lý giáo dục con người nói chung trong thời đại mới, cũng như nhận thức một cách có hệ thống về các cách triển khai.

Ngoài ra, chúng ta vẫn còn phụ thuộc nhiều vào các chương trình cố định của sách giáo khoa, xem sách giáo khoa như là khuôn mẫu và buộc giáo viên phải dạy đúng như vậy mà ít có sự sáng tạo riêng của từng người hoặc theo đặc trưng của từng vùng miền, từng môi trường học tập.

Bên cạnh đó, chúng ta quá đặt nặng thành tích thi cử, theo kiểu thi gì thì học nấy, không thi thì không học, kiến thức cũng thiên về lý thuyết mà ít gắn với thực hành, trải nghiệm. Những vướng mắc ấy cần sớm được tháo gỡ bằng các chính sách giáo dục mới.