Biến thể Omicron đến từ đâu?

Omicron không phát triển từ một trong những biến thể đáng lo ngại trước đó, chẳng hạn như Alpha hoặc Delta. Thay vào đó, nó dường như đã phát triển song song - và ẩn mình. Emma Hodcroft, nhà virus học tại Đại học Bern, cho biết Omicron khác hẳn với hàng triệu bộ gen SARS-CoV-2 đã được chia sẻ công khai, và rất khó để xác định họ hàng gần nhất với biến thể này. Có thể nó đã tách ra rất sớm từ các chủng khác vào khoảng giữa năm 2020, theo Hodcroft.

Vậy câu hỏi là những biến thể "tiền nhiệm" của Omicron đã ẩn náu ở đâu trong hơn một năm. Đến nay có ba giả thuyết chính: Virus có thể đã lưu hành và phát triển trong một quần thể ít được giám sát dịch bệnh và giải trình tự virus; phát triển ở một bệnh nhân bị nhiễm COVID-19 mãn tính; hoặc đã tiến hóa ở một loài không phải con người, và mới trở lại người trong thời gian gần đây.

Christian Drosten, nhà virus học tại Bệnh viện Đại học Charité Berlin, ủng hộ khả năng đầu tiên: “Tôi cho rằng virus không phát triển ở Nam Phi, nơi giải trình tự khá thường xuyên, mà ở một nơi khác ở miền nam châu Phi trong dịch mùa đông. Khi đó đã có rất nhiều ca lây nhiễm diễn ra trong một thời gian dài, tạo ra áp lực tiến hóa rất lớn để loại virus này biến đổi.”

Nhưng Andrew Rambaut từ Đại học Edinburgh cho rằng chưa thể giải thích bằng cách nào virus lại có thể ẩn náu trong một nhóm người quá lâu như vậy. “Tôi không chắc có bất cứ nơi nào trên thế giới đủ cách biệt để loại virus này có thể lây truyền trong một khoảng thời gian dài mà không lan đến nhiều nơi khác," Rambaut nói.

Thay vào đó, Rambaut và những người khác đề xuất Omicron rất có thể đã phát triển ở một bệnh nhân bị nhiễm COVID-19 mãn tính, có phản ứng miễn dịch bị suy giảm bởi một căn bệnh khác hoặc một loại thuốc. (Tương tự như giả thuyết về biến thể Alpha.) Kết quả giải trình tự các mẫu SARS-CoV-2 từ một số bệnh nhân bị nhiễm bệnh mãn tính ủng hộ giả thuyết này.

Và ngày càng nhiều bằng chứng ủng hộ giả thuyết này, theo Richard Lessells, nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Đại học Kwa-Zulu-Natal. Lessells và các đồng nghiệp mô tả trong một bản thảo rằng, một phụ nữ trẻ ở Nam Phi bị nhiễm HIV đã mang SARS-CoV-2 trong hơn 6 tháng, và virus tích lũy nhiều thay đổi giống như đã thấy ở các biến thể đáng lo ngại. Kết quả tương tự ở một bệnh nhân khác bị nhiễm SARS-Cov-2 lâu hơn.

Một số người nghĩ rằng Omicron có thể ẩn náu trong các loài gặm nhấm hoặc các động vật khác chứ không phải con người, và do đó đã trải qua các áp lực tiến hóa khác nhau, chọn lọc ra các đột biến mới.

“Thật kinh ngạc khi thấy nó [Omicron] khác biệt đến mức nào," nhà sinh vật học tiến hóa Mike Worobey thuộc Đại học Arizona, nói. Worobey ủng hộ giả thuyết biến thể bắt nguồn từ một người bị ức chế miễn dịch, nhưng lưu ý rằng 80% hươu đuôi trắng được lấy mẫu ở Iowa, Mỹ, từ cuối tháng 11/2020 đến đầu tháng 1/2021 mang SARS-CoV-2. “Liệu các loài khác có thể bị nhiễm bệnh mãn tính hay không? Điều này có khả năng gây ra áp lực chọn lọc tạo thành virus này theo thời gian," Worobey nói.

Nhiều nhà lãnh đạo y tế đã dùng sự xuất hiện của Omicron để tập trung sự chú ý của thế giới vào khoảng cách rất lớn trong tiêm chủng COVID-19 giữa các nước giàu và nước nghèo. Richard Hatchett, người đứng đầu Liên minh Đổi mới Chuẩn bị sẵn sàng cho Dịch bệnh (CEPI), đã phát biểu tại Đại hội đồng Y tế Thế giới rằng tỷ lệ bao phủ vaccine thấp ở Nam Phi và Botswana đã “cung cấp một môi trường màu mỡ” cho sự tiến hóa của biến thể.

Tuy nhiên, có rất ít bằng chứng ủng hộ tuyên bố đó, theo một số nhà khoa học. Không có cách nào để biết điều đó có đúng hay không, theo Aris Katzourakis, nhà sinh vật học tiến hóa ở ĐH Oxford.