Khi mô hình lớp học với giáo viên AI đang dần trở thành hiện thực thì những vấn đề như bình đẳng giáo dục và vai trò của giáo viên con người càng cần được xem xét toàn diện hơn bao giờ hết.
Trong tác phẩm "AI 2041: Mười viễn cảnh tương lai" của tác giả Kai-fu Lee và Chen Qiufan, câu chuyện về cặp chim sẻ sinh đôi, Sẻ Vàng và Sẻ Bạc, vẽ ra một viễn cảnh lớp học tương lai với trí tuệ nhân tạo (AI). Trong lớp học đó, Sẻ Vàng được kèm cặp bởi Atoman, mô phỏng nhân vật hoạt hình yêu thích do cậu tự tạo ra, có khả năng biến mỗi giờ học thành một cuộc phiêu lưu vui vẻ; còn Sẻ Bạc được đồng hành bởi Solaris, một AI được tinh chỉnh để đáp ứng các nhu cầu và đặc điểm cá nhân của cậu. Hai tác giả cho rằng câu chuyện này không đơn thuần là sản phẩm của trí tưởng tượng mà nó phản ánh những gì đang dần trở thành hiện thực trong nền giáo dục thế kỷ 21.
Suốt 100 năm qua, công nghệ đã cách mạng hóa cách chúng ta làm việc, giải trí và giao tiếp. Trong khi đó, hệ thống giáo dục truyền thống vẫn duy trì hình thức cơ bản giống như một thế kỷ trước, ngoại trừ sự thay đổi do đại dịch COVID-19 đã làm tăng sự phổ biến của học trực tuyến. Mô hình “một cho tất cả” trong giáo dục - từ phương pháp dạy học đến tài nguyên được áp dụng đồng nhất cho tất cả học sinh - đã làm lộ ra những thiếu sót nghiêm trọng, khi trên thực tế mỗi cá nhân có nhu cầu và khả năng học tập khác nhau. Việc duy trì tỷ lệ học sinh/giáo viên lý tưởng cũng đặt ra một thách thức lớn, đòi hỏi nguồn lực tài chính cao và khó mở rộng đến các khu vực kém phát triển. Trong bối cảnh đó, câu chuyện “Cặp chim sẻ sinh đôi” chỉ ra tiềm năng của AI trong việc góp phần giải quyết những vấn đề của mô hình giáo dục truyền thống.
Và trên thực tế, lớp học đầu tiên với giáo viên AI cũng đã xuất hiện, do trường tư thục David Game, London, khai giảng tháng Chín năm nay. Ở đó, 20 học sinh THPT học bằng cách sử dụng các nền tảng AI và tai nghe thực tế ảo. AI sẽ tìm hiểu và điều chỉnh chương trình học phù hợp với khả năng của từng em để cá nhân hoá lộ trình học tập.
“Người thầy” mới trong lớp học tương lai
Trong bức tranh giáo dục của tương lai, AI đang vươn lên để trở thành một "người thầy" mới. Hãy hình dung một lớp học không còn cảnh học sinh thụ động ngồi nghe giảng, mà là một không gian nơi mỗi cá nhân tương tác trực tiếp với một hệ thống AI tinh vi, có khả năng đáp ứng ngay lập tức mọi câu hỏi và thắc mắc.
Thông qua các nhân vật AI như chương trình vPal, câu chuyện về Sẻ Vàng và Sẻ Bạc đưa ra một cái nhìn mới mẻ về vai trò của AI trong giáo dục. Với khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), vPal không chỉ lắng nghe và trò chuyện như một người bạn, mà còn thúc đẩy sự phát triển cá nhân của trẻ. Qua mỗi cuộc trò chuyện, mỗi bài học, vPal tạo nên một môi trường nơi cảm xúc được thấu hiểu, sự tự tin nảy mầm, và tính cách cá nhân được tôn trọng.
Xử lý ngôn ngữ tự nhiên là một lĩnh vực cốt lõi trong trí tuệ nhân tạo, tập trung vào việc hiểu và xử lý ngôn ngữ của con người. Trong quá khứ, các mô hình NLP chủ yếu dựa vào “học có giám sát,” nơi AI học từ dữ liệu được gán nhãn bởi con người. Tuy nhiên, phương pháp “học tự giám sát” - một đột phá gần đây - đã làm thay đổi cuộc chơi. Tiếp cận này cho phép AI tự học từ dữ liệu mà không cần sự can thiệp liên tục của con người, từ đó mở ra những cơ hội mới trong việc phát triển các ứng dụng giáo dục chuyên sâu. Ví dụ, việc áp dụng GPT-4 có thể giúp xây dựng các chatbot học lịch sử cho phép người dùng trò chuyện với các nhân vật từ quá khứ để khám phá lịch sử, hoặc phát triển các AI đàm thoại với tiềm năng trở thành công cụ tìm kiếm thế hệ mới.
AI có mang lại sự bình đẳng trong giáo dục?Trong một quốc gia, chỉ một số ít các trường ưu tú, chẳng hạn như các trường chuyên hoặc trường có xếp hạng cao, quy tụ giáo viên hàng đầu và chương trình học chất lượng cao. Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ, dữ liệu từ các giáo viên xuất sắc và chương trình học tiên tiến có thể được phân bổ đều hơn, giúp học sinh trên khắp cả nước tiếp cận dễ dàng. Bên cạnh đó, việc cung cấp giáo viên AI với chi phí gần như bằng không đang đưa giấc mơ về sự bình đẳng trong giáo dục đến gần hiện thực hơn bao giờ hết. Đây là một bước tiến giúp phá vỡ những rào cản về địa lý và hoàn cảnh kinh tế, mang lại cơ hội học tập công bằng hơn cho tất cả mọi người.
Nhưng bức tranh này không phải lúc nào cũng sáng tỏ. Sự chênh lệch về hạ tầng công nghệ giữa các vùng miền, khác biệt về kỹ năng sử dụng công nghệ, và chi phí đầu tư vào AI vẫn là những thách thức lớn. Ở nhiều khu vực, việc có được thiết bị hiện đại và kết nối Internet ổn định vẫn còn là một giấc mơ xa vời. Điều này có thể dẫn đến sự phân hóa sâu hơn giữa học sinh có điều kiện và học sinh không có điều kiện tiếp cận AI.
Hơn nữa, AI dù sở hữu sức mạnh to lớn, nhưng nó vẫn phụ thuộc vào dữ liệu và thuật toán mà nó được huấn luyện. Nếu không được xây dựng và điều chỉnh một cách công bằng, các hệ thống AI có thể vô tình củng cố những định kiến và bất bình đẳng đã tồn tại trong xã hội.
Trong câu chuyện về anh em nhà sẻ, Atoman và Solaris, những AI đồng hành cùng Sẻ Vàng và Sẻ Bạc, đều đã được tinh chỉnh để phù hợp với nhu cầu của từng cậu bé, nhằm đảm bảo rằng AI phục vụ đúng mục đích mà không tạo ra sự thiên lệch trong quá trình học tập ở Mái ấm Fountainhead. Tuy nhiên, khi Sẻ Vàng được nhận nuôi bởi một gia đình giàu có và có ảnh hưởng, Atoman, hệ thống AI đồng hành cùng cậu, được lập trình với thiên hướng cạnh tranh hơn, nhằm thúc đẩy cậu trở thành một cá nhân xuất chúng. Ngược lại, Sẻ Bạc được nhận nuôi bởi một gia đình mà cả hai phụ huynh đều là người chuyển giới và mong muốn dành không gian cho Sẻ Bạc phát triển theo cách tự nhiên của mình. Do đó, mặc dù Sẻ Bạc có năng lực học tập xuất sắc, cậu có thể bị bỏ qua vì sự hỗ trợ từ AI không được điều chỉnh để phát huy hết tiềm năng của cậu như trường hợp của Sẻ Vàng.
Bởi vậy, để AI thực sự trở thành công cụ mang lại sự bình đẳng trong giáo dục, cần đầu tư một cách đồng bộ từ hạ tầng công nghệ đến chính sách quản lý. Các nhà giáo dục và nhà hoạch định chính sách cần bảo đảm rằng AI được phát triển và áp dụng một cách toàn diện, công bằng, và tập trung vào lợi ích của mọi học sinh.
Không đơn thuần là sự thay thế con người bằng công nghệAI đang vẽ nên một viễn cảnh lớp học mới, nơi cá nhân hóa trở thành trái tim của quá trình học tập. Chúng ta có thể thấy rõ điều này qua câu chuyện về Sẻ Vàng và Sẻ Bạc. Mỗi học sinh giờ đây có thể có một AI đồng hành, điều chỉnh và cá nhân hóa quá trình học tập theo nhu cầu và tốc độ riêng của mình, điều mà giáo viên truyền thống khó lòng đáp ứng.
Tuy nhiên, tương lai của giáo dục không đơn thuần là sự thay thế con người bằng công nghệ. Công nghệ, đặc biệt là AI, mang đến những giải pháp học tập linh hoạt, giúp cá nhân hóa và tối ưu hóa trải nghiệm học tập. Dù vậy, trong tương lai của trường học sử dụng AI, giáo viên con người vẫn sẽ không thể thay thế. Họ vẫn là nhân tố thiết yếu trong việc hình thành tư duy phản biện, sự sáng tạo, đồng cảm, và tinh thần cộng đồng cho học sinh thông qua sự tương tác trực tiếp và biểu cảm. Họ sẽ giải thích khi học sinh mơ hồ, cảnh tỉnh khi học sinh tự mãn, và an ủi khi học sinh thất vọng. Bên cạnh đó, giáo viên còn giữ vai trò cố vấn, hướng dẫn AI để chúng phục vụ học sinh một cách tốt nhất. Như trong câu chuyện về cặp chim sẻ sinh đôi, khi hiệu trưởng Kim nhận thấy cặp song sinh đang dần trở nên xa cách vì Sẻ Bạc được AI phân tích mắc hội chứng Asperger (hay Hội chứng tự kỷ chức năng cao), bà đã khéo léo hướng dẫn Seon - người dẫn dắt nhóm Công nghệ thông tin của Mái ấm Fountainhead - điều chỉnh chương trình vPal để duy trì sự kết nối và gắn bó giữa hai anh em.
Như vậy, trong nền giáo dục dựa trên AI, công nghệ và con người không đối đầu mà hợp tác, bổ trợ lẫn nhau để tạo nên một môi trường giáo dục linh hoạt và toàn diện hơn. Giáo viên có thể tận dụng các công cụ AI để theo dõi tiến trình học tập, phát hiện sớm các vấn đề và can thiệp kịp thời, giúp học sinh vượt qua khó khăn. Đồng thời, họ có thể thiết kế những bài giảng sáng tạo, kết hợp hài hòa giữa lý thuyết và thực hành, khơi dậy niềm đam mê học tập và khám phá trong mỗi học sinh.
Trong khu vườn tri thức của tương lai, những hạt giống AI đã bắt đầu nảy mầm. Để chúng phát triển tốt đẹp, cần có những người làm vườn sáng suốt hay những nhà lãnh đạo giáo dục biết cách điều chỉnh và triển khai đồng bộ công nghệ AI, giúp học sinh phát huy mọi tiềm năng độc đáo của mình trong thế giới kỹ thuật số.
Ở Việt Nam, nhiều văn bản quan trọng từ năm 2020 như Quyết định 749/QĐ-TTg về Chương trình Chuyển đổi số quốc gia và các chương trình giáo dục mới đều thể hiện sự cam kết trong việc ứng dụng công nghệ, đặc biệt là AI, vào giáo dục. Điều này cho thấy đổi mới phương thức giáo dục không còn là lựa chọn mà đã trở thành nhu cầu cấp bách để chuẩn bị cho thế hệ tương lai trong kỷ nguyên số.
|
Tài liệu tham khảo:
• Lee, Kai-Fu, and Chen Qiufan. AI 2041: Ten Visions for Our Future. Currency, 2021.
• Luckin, R. (2017). Machine Learning and Human Intelligence: The Future of Education for the 21st Century. London: UCL Institute of Education Press.
• Holmes, W. (2019). Artificial Intelligence in Education: Promises and Implications for Teaching and Learning. Paris: UNESCO.
• Selwyn, N. (2019). ‘Should robots replace teachers? AI and the future of education’, Learning, Media and Technology, 34(3), pp. 179-186.
• Jones, M. (2022) ‘AI and Education Equity’, in Smith, J. and Brown, L. (eds.), Education in the Digital Age. London: Sage, pp. 102-120.
• Brown, L. and Green, R. (2023). ‘AI in the Classroom: A Revolution in Learning’, Journal of Educational Technology, 15(2), pp. 45-62.
• Chính phủ Việt Nam (2020).
Quyết định số 749/QĐ-TTg: Phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Truy cập từ
https://vanban.chinhphu.vn