Các nước Scandinavi có tốt hơn Mỹ?

Khoảng 20 năm trước, tôi chuyển từ Na Uy đến Mỹ với nhiều kỳ vọng lớn và kế hoạch định cư. Sau một năm, dựa trên kinh nghiệm sống ở nhiều quốc gia, tôi mới nhận ra nước Mỹ không phải là nơi dành cho mình. Đó là đất nước của những thái cực đối lập: giàu - nghèo, tài năng – xuẩn ngốc, vĩ đại – tầm thường, … và xã hội Mỹ đã được thiết kế để khuếch trương sự khác biệt trên mọi khía cạnh.

Các quốc gia ở vùng Scandinavi (Bắc Âu) lại hoàn toàn trái ngược. Trong khi “giấc mơ Mỹ” (American dream) hướng tới sự giàu có, thành công và những điều to tát thì các nước Scandinavi lại nỗ lực để đa số người dân của họ có thể tận hưởng cuộc sống hoàn hảo của giai cấp trung lưu. Chính sách của họ thường tập trung vào xóa bỏ sự cách biệt quá lớn và kéo mọi người về những giá trị phổ quát.

Xã hội Mỹ nhìn chung có xu hướng xem trọng của cải vật chất hơn và đề cao chủ nghĩa tiêu dùng. Nếu thật sự tài năng, bạn hoàn toàn có thể kiếm được nhiều tiền hơn ở Mỹ, sống trong những căn nhà lớn, lái xe sang và thoải mái lựa chọn mua sắm.

Sau đây là một vài nét phác họa sơ lược về cuộc sống tại Mỹ và Scandinavi.

Hãy tưởng tượng bạn đang sống trong một căn nhà lớn, có sân vườn rộng rãi và trong một khu phố với những người hàng xóm thành đạt. Bạn cần làm việc chăm chỉ khoảng 10 tiếng mỗi ngày bởi xã hội Mỹ sẽ không mấy tưởng thưởng kẻ lười biếng. Mặc dù bạn vẫn có từ hai đến ba tuần mỗi năm để nghỉ phép nhưng tin tôi đi, sếp bạn sẽ đau đầu nếu bạn đi vắng một tuần.

Hàng ngày, bạn thường lái xe khoảng 1,5 – 2 tiếng bởi đường đi làm khá xa. Nhưng vì đang sở hữu một chiếc xe thuộc nhãn hiệu mà bạn yêu thích cho nên bạn xem đó là cái giá xứng đáng. Ngoài ra, bạn còn có bể bơi ở sân sau nhà, thường xuyên tổ chức BBQ để mời bạn bè và hàng xóm vào mỗi dịp cuối tuần.

Bạn thường không có nhiều thời gian ở bên con cái nên phải cố gắng bù đắp cho chúng bằng các hoạt động hữu ích cho đời sống tinh thần. Chẳng hạn, bạn có thể dẫn chúng tới công viên nước hoặc cả gia đình cùng vui chơi ở sân sau. Bạn thuê một người nhập cư gốc Mexico chăm sóc sân vườn, dọn dẹp nhà cửa với giá phải chăng. Bạn hay dùng bữa bên ngoài vì có nhiều lựa chọn thực đơn và giá khá rẻ. Bạn có ít thời gian cho các sở thích cá nhân hoặc hoạt động giải trí vì quá bận rộn với công việc.

Tuy nhiên, mặt tích cực ở Mỹ là bạn sẽ có điều kiện trải nghiệm nhiều dạng khí hậu mà Scandinavi không có, chẳng hạn những nơi ngập tràn ánh nắng. Nhưng người Mỹ cũng lại đau đầu vì một số vấn đề mà dân Scandinavi ít gặp, ví dụ: họ phải vắt óc lựa chọn chương trình chăm sóc sức khỏe nào mới là tốt nhất, hay lên kế hoạch tiết kiệm tiền cho 3-4 năm đại học… Cho dù công việc hiện tại mang lại cho bạn thu nhập và một cuộc sống đáng mơ ước, nhưng không có gì đảm bảo ngày mai bạn sẽ không mất việc. Song ngược lại, sự nỗ lực và chăm chỉ cũng mang lại cơ hội thăng tiến cùng nhiều đặc quyền hơn.

Bạn sống trong một ngôi nhà bình thường và hãy quên bể bơi đi, ngay cả khi có việc làm tốt. Nhưng bạn chỉ phải làm việc 8 tiếng/ngày, đôi khi còn được về sớm hơn để đón con vì trường học luôn đóng cửa đúng giờ. Vì vợ bạn cũng thích làm việc như hầu hết mọi phụ nữ Scandinavi khác nên bạn sẽ đảm nhiệm thêm phần trách nhiệm chăm con. Điểm tích cực của xã hội Scandinavi là sếp bạn (chủ thuê lao động) thường có nhận thức rõ về tầm quan trọng của gia đình nên sẽ chẳng bận tâm nếu bạn xin về sớm hơn một chút. Thời gian bạn đi từ nhà tới công sở thường ít hơn một giờ vì người Scandinavi thích sống gần chỗ làm. Thậm chí bạn còn có thể di chuyển bằng xe đạp hoặc tàu điện ngầm mà không cần lái xe riêng.

Vì không phải làm trên 10 tiếng nên bạn sẽ có thêm thời gian bên con cái, cùng chúng chơi xếp lego, đá banh, trốn tìm,… hoặc không làm gì hết (nhiều người Scandinavi tin điều này tốt cho sức khỏe).

Trong khi dân Mỹ thường lui tới những chốn giải trí thu tiền như công viên nước, người Scandinavi lại thích công viên công cộng (và tất nhiên là miễn phí).

Tùy vào quốc gia Scandinavi mà bạn sống, bạn có thể sẽ sở hữu một chiếc thuyền, một chòi gỗ (cabin) trên núi hoặc một ngôi nhà để nghỉ hè. Cabin trên núi của người Na Uy thậm chí còn đẹp hơn ngôi nhà mà họ sinh sống. Vào mùa đông, bạn có thể về nhà sớm hơn vào thứ sáu để tận hưởng ngày nghỉ cuối tuần trên núi với gia đình, giống như bao người khác, trong đó có sếp của bạn. Chơi trượt tuyết vào một ngày đông có nắng cũng là ưu tiên quan trọng của người Na Uy.

Như đã nói, bạn khó sở hữu một căn nhà như của dân Mỹ song lại có nhiều ngày nghỉ hơn. Ít nhất là 5 tuần cộng thêm những ngày lễ khác, và dù bạn có nghỉ làm vài tuần liên tiếp thì cũng chẳng sao. Việc du lịch tới Tây Ban Nha, Thái Lan, … hay những nơi nhiều nắng vài lần trong năm là khá phổ biến. Tại Scandinavi, bạn khó mà dư giả về tài chính, nhưng vật giá ở những nơi khác thì lại rẻ hơn rất nhiều.

Khi sống ở Scandinavi, bạn thường sẽ dành nhiều thời gian để đi nghỉ với gia đình. Châu Âu là một lựa chọn tốt vì gần và bạn có thể dễ dàng đi nhiều nước. Chẳng hạn, việc mua sắm Giáng Sinh ở London, dành những ngày cuối tuần lãng mạn ở Paris hay chèo thuyền tại Amsterdam, … hoàn toàn không thành vấn đề.

Công việc thì sẽ hơi khác đôi chút, và cũng không giống cách người Mỹ hình dung về sự nghiệp. Người Scandinavi thường có ít cơ hội và vị trí để thăng tiến. Họ quan niệm rằng chỉ có hai cấp trong công việc: sếp và phần còn lại. Đôi khi bạn còn quên mất chức danh hiện tại của mình bởi nó chẳng quan trọng. Mặc dù có không ít quyền hành và trách nhiệm, nhưng đối với bạn những thứ đó dường như sẽ không thay đổi nhiều qua thời gian. Vị trí khá tốt ngay từ ban đầu mà bạn có được, cùng với thu nhập đi kèm, cũng sẽ biến động rất ít.

Tư duy của người Mỹ về công việc lại hoàn toàn trái ngược. Họ mong muốn thăng tiến và kiếm được nhiều tiền. Họ quan niệm lương thấp đồng nghĩa với không thành công. Truyền thống của nước Mỹ là “nỗ lực thì sẽ được đền đáp xứng đáng”.

Người Scandinavi không thuê dân nhập cư Mexico để làm việc nhà và cũng ít ăn ngoài. Đổi lại, họ dành nhiều thời gian hơn để làm việc nhà: nấu nướng, dọn dẹp… Họ cũng tham gia “dugnad” (phục vụ công ích không lương tại địa phương hay trên toàn quốc) vài lần trong năm. Những người người này không hẳn là không có khác biệt về địa vị và thu nhập. Hàng xóm của bạn có thể là một luật sư hay chuyên gia tài chính thành công, họ thường phàn nàn rằng mình không có thời gian để tham gia dugnad, và tại sao không thuê ai đó tu sửa đường sá của khu phố cho đơn giản. Tuy nhiên, họ sẽ bị nhắc nhở rằng đó là những phẩm chất quan trọng của người Scandinavi: đoàn kết, chung tay làm việc công ích, bất kể khác biệt về địa vị, thu nhập, …

Không phải ai cũng thích việc nhặt lá, cắt tỉa cây, … nhưng đó là dịp để những người hàng xóm gặp mặt và trò chuyện thân thiện. Người Scandinavi thường không hay tán chuyện, cho nên những hoạt động kiểu như vậy sẽ giúp họ hiểu nhau hơn.

Tại Mỹ, bạn có thể sẽ biết nhiều hơn về những hàng xóm của mình bởi người Mỹ thường quảng giao và thích bắt chuyện. Người Mỹ cùng sống trong một khu dân cư hay mời nhau tới nhà ăn cơm hoặc dự tiệc, … Nhưng người Scandinavi thì không thế, họ chỉ biết nhiều về nhau khi đã sống cạnh đủ lâu.

Xem thêm videoWhy Do Nordic Countries Work So Well For Everyone? (Tại sao các nước Bắc Âu lại là nơi sống tốt cho tất cả mọi người?)