Bức tường quanh điện ở Nhà Thờ Đức Bà Paris

Trước kia, trong nhà thờ thường có một bức hành lang bằng gỗ hay bằng đá chắn ngang giữa điện thờ nghi lễ (choeur) dành cho các linh mục và gian giữa chính (nef) là chỗ của tín đồ, tương tự như bức ambon trong các nhà thờ Hy Lạp và La Tinh. Trước kia cũng chỉ có một xà ngang mang một cái thánh giá giữa hai tượng đức Mẹ Đồng Trinh và Thánh Jean (hiện còn thấy ở vùng Savoie, ở nhà thờ Aussois chẳng hạn). Qua giữa thế kỷ XII hành lang lắm lúc chạm trổ công phu mới được thêm vào.

Dưới hành lang, trước những bàn thờ nhỏ, quỳ hay ngồi những tín đồ dự lễ mà không thấy được ở bên trong; như vậy ở bên trong thầm kín những vị linh mục yên tĩnh làm lễ vì như tuồng ở thời Trung cổ, tín đồ tuy ít hơn bây giờ nhưng rất ồn ào. Bên trên hành lang là một diễn đàn để đọc tuyên cáo, thuyết giáo hay đọc thánh kinh. Trước khi đọc thánh kinh người trợ tế thường xin phép vị chủ lễ với mấy chữ La Tinh: Jube, Domine, Benedicere (ra lệnh, đức Chúa, ban ơn) có thể hiểu là Lạy Chúa ban ơn cho chúng con. Chính chữ Jube (jubé) được dùng ngày nay để chỉ định cái hành lang kia.

Bắt đầu từ các thế kỷ XVII-XVIII, nhất là sau Hội nghị các giám mục Trente, hành lang nầy dần được phá đổ vì bị cho là che mất điện thờ và cũng để cho tín đồ gần gũi hơn với giới tăng lữ. Ngày nay rất ít nhà thờ còn giữ hành lang nầy trừ ở vùng Bretagne, những nhà thờ Nga và những nhà thờ chính giáo. Trong Paris còn thấy ở nhà thờ Saint-Etienne du Mont, quận 5, còn khắp nước Pháp chỉ còn vài cái ở các nhà thờ Albi, Faouet, Rodez, Troyes, Chartres,… Có nhiều nơi, jubé cũ được lượm lặt sắp lại sau điện thờ như ở Bourget-du-Lac cạnh Aix-les-Bains. Jubé ở nhà thờ Đức Bà Paris cũng phải chịu cùng số phận, nay chỉ còn lại hai bức tường quanh điện thờ (clôture du choeur).

Chưa hiểu biết nhiều, tín đồ Trung cổ sống trong viễn tượng ám ảnh cái chết của mình và trong nỗi băn khoăn trước sự hy sinh của Chúa cứu thế. Ở Pháp, dưới thời Philippe le Bel (1268-1314), cuộc viễn chinh chữ thập đã chấm dứt, nhà vua triệt hạ tận gốc quyền lực dòng Đền, trực tiếp đương đầu với đức Giáo hoàng Boniface VIII. Vua cho triệu tập năm 1302, ngay ở nhà thờ Đức Bà Paris, một “Quốc hội” (Etats-Généraux) đầu tiên trong quốc vương nhắm chuẩn y chính trị độc lập của nhà vua đối với Giáo hội.

Giữa thế kỷ XIV, bệnh dịch hạch hoành hành khắp nước, nghe đâu giết hại đến một nửa dân số Pháp, khoảng 10 triệu người. Công trình điêu khắc nghệ thuật jubé nhà thờ Đức Bà Paris tiến hành trong một bầu không khí sôi nổi và bi thảm, chi phí một phần nhờ linh mục Pierre de Fayel trang trải. Ngày nay trên hai tường còn lại, một bên cuộc đời mê hồn của chúa Giêsu, bên kia những hoạt cảnh trình bày đấng Christ phục sinh được trình bày sát theo bốn Phúc âm. Màu sắc lúc đầu có Caudron tìm lại, Maillol sang sửa, đến thế kỷ XIX mới được Viollet-le-Duc cho sơn mới, sặc sỡ như thường thấy ở thời Trung cổ.

Phong cách hai tường khác nhau. Những bức chạm tường bắc xưa và đẹp hơn: bố cục sáng sủa rõ ràng hơn, cử chỉ điệu bộ các nhân vật bình thản trong y phục có phần lụng thụng,… tiếp nối truyền thống nghệ thuật kiến trúc các nhà thờ lớn thế kỷ XIII. Trong bức tường nam, trừ hai hoạt cảnh đầu, bố cục ít hài hòa hơn, điệu bộ cứng cỏi, mặc dầu nhiều chi tiết ý nhị áo quần ít mềm mại nên tổng thể ít mỹ lệ.

Hai tường không được thực hiện cùng lúc: tường bắc thuật lại đời sống của Giêsu từ 1300 đến 1318 dưới quyền điều khiển của Pierre de Chelles; tường nam lược kể những lần tái hiện của đấng Christ là tác phẩm của Jean Ravy từ 1318 đến 1344 và của Jean de Bouteiller từ 1344 đến 1351.

Bắt đầu từ trái, bức tường phía bắc trình bày cảnh tượng thời niên thiếu của đấng Christ cùng những màn sống động đánh nhịp cuộc sống khổ đau của Ngài, lặp lại bức chạm trổ ô trán cửa tu viện thực hiện thế kỷ trước với những chi tiết rất linh hoạt: lễ Thăm, lễ Báo tin, lễ Giáng sinh. Lễ Thăm (Visitation), trong sách Phúc âm của Thánh Luc, kể chuyện Marie có mang Giêsu lại viếng Elisabeth có bầu Jean Baptiste là người sau nầy sẽ rửa tội cho Giêsu. Khi nghe tiếng Marie chào, đứa con trong bụng Elisabeth cựa mình và Elisabeth thốt ra: “Bà được ban phúc lành giữa tất cả các bà, và đứa con trong lòng bà cũng đuợc ban phúc lành!” Marie trả lời bằng một bài tụng ca Chúa (Magnificat).

Có nhiều lễ Báo tin (Annonciation) phép mầu, nhưng ở đây thiên thần Gabriel được Chúa gởi lại Nazareth: “Chào bà, người được Chúa ban ơn.” Marie hoảng hốt hỏi sao có cách chào lạ, thiên thần gỉải thích bà đã được Chúa gia ơn và bà sẽ có một đứa con. Càng ngạc nhiên hơn, Marie lại hỏi: “Làm sao được khi tôi còn trinh?” Thiên thần trả lời: “Thánh thần sẽ lại đến với bà và đấng Tối cao sẽ chăm lo cho bà. Bà đặt tên con là Giêsu, khi lớn lên bà gọi nó là Con đấng Tối cao, Chúa sẽ ban cho nó ngôi David và triều đại của nó sẽ tồn tại đời đời.”

Trong bức Giáng sinh (Nativité), Marie nằm dài ngẫm nghĩ trước nôi Giêsu có hai con bò thổi hơi sưởi nóng. Bên cạnh, Joseph với bộ râu dài, tay đặt trên gậy, có vẻ đăm chiêu như đang tự hỏi vai trò của mình trong gia đình thần thánh nầy. Bức tranh giản dị với những nhân vật trầm ngâm về bí truyền mầu nhiệm đang xảy ra, trong một tư thế nhập định sâu kín và cảm động, được đánh giá là một trong những bức có ý nghĩa nhất trong tường.

Hoạt cảnh tiếp theo là Cảnh tôn thờ của các pháp sư(Adoration des mages) thể hiện ba người đàn ông đến dâng quà cho Marie và Giêsu. Theo Phúc âm Thánh Matthieu, ba pháp sư nầy đã được một ngôi sao báo cho biết một tân vương giáng sinh và dẫn đường cho họ đến Judée. Họ là những đạo sĩ, tiếng La Tinh gọi magus, tiếng Hy Lạp magos, những nhà bác học uyên thâm về thiên văn, khoa học huyền bí. Lúc đầu không biết họ là bao nhiêu người, chỉ biết họ từ phương Đông lại. Truyền thống dân gian xếp họ giữa hai con số 2 và 12. Bức tranh ở nghĩa địa Saint-Pierre và Marcellin ở Roma chỉ vẽ hai người. Sau đó, những hình trang trí ghép mảnh ở Sainte-Marie-Majeure, Roma, cũng như ở Saint-Apollinaire Nuovo, Ravenne, trình bày ba vị mặc áo quần giáo sĩ Mithra, đội mũ Phrygie. Mãi đến thế kỷ VI mới thấy phân biệt ba người mang biểu biệu nhà vua mang ba tên: Gaspard thường hình dung là một chàng trẻ không râu, Balthazar một ông đứng tuổi và Melchior một cụ già sói tóc, râu xồm. Truyền thống còn gán ba vua pháp nầy biểu hiện cho ba lứa tuổi trong đời hay đại diện cho ba châu Âu, Phi, Á, dòng dõi con cháu Noé. Trong bình bằng kim loại quý, Gaspard và Balthazar dâng tặng nhựa hương tiêu biểu quyền lực tôn giáo, một dược quyền lực tiên tri. Melchior quỳ xuống trước dâng bình đựng vàng thay mặt quyền lực thế tục. Marie và Giêsu ngồi trên ngai vàng, mặc áo quần ông hoàng, bà chúa, mặt mày nghiêm nghị.

Cuộc đời đau khổ của Giêsu bắt đầu từ hai cảnh tượng sau: Cuộc tàn sát kẻ vô tội và Trốn tránh qua Ai Cập theo Phúc âm của Thánh Matthieu. Sự tích trong Cuộc tàn sát kẻ vô tội (Massacre des Innnocents) là khi nghe tin các vua pháp lại dâng quà cho Marie và Giêsu, vua Hérode sợ Giêsu sẽ dành ngôi của mình, nổi giận ra lệnh giết chết mọi con trai dưới hai tuổi trong vùng Bethléem. Tác giả Augustin d’Hippone đã tả cảnh tượng: Các bà mẹ nhổ tóc mình; các bà muốn dấu các con nhưng bọn nó chưa học sợ nên không biết ngồi im và vô tình tự tố giác. Thế là một cuộc xâu xé giữa bà mẹ và tên đao phủ; người dành cho được con mồi, người kia cố níu lại đứa con thân thích. Một bà bảo: “Hoặc mày tha cho con tao, hoặc mày giết luôn cả tao.” Một bà khác phân trần: “Các ông giết một số đông con trẻ để loại bỏ một đứa thôi mà đứa ấy đã chạy xa rồi!” Cuộc hy sinh những con trẻ được Trời chuẩn y trong tiếng kêu than khóc lóc của các bà, trước mặt Hérode ngồi trên ngai vàng nghiễm nhiên nhìn hai tên đao phủ đang đâm chết hai đứa con trong tay hai bà mẹ. Những nghệ nhân đã tỏ ra nhiều nhiệt huyết và cảm giác hiếm có trong nghệ thuật thế kỷ XIV.

Không có khả năng chống đở, Marie vâng lời thiên thần chạy trốn. Trong cảnh tượng Trốn tránh qua Ai Cập(Fuite en Egypte), Marie ngồi bồng Giêsu trên lưng con lừa, trước có Joseph dẫn đường, khăn gói trên vai. Trong lúc Marie âu yếm nhìn con, tay quàng qua cổ như để bảo vệ con, Joseph rảo bước, mặt luôn ngoảnh lại chăm chú trông nom cuộc hành trình đầy gian nan nguy hiểm.

Khi cơn hoạn nạn đã qua, đến lúc Marie và Joseph phải làm lễ cho Giêsu theo giới luật Do Thái “Mọi con trai đầu lòng sẽ phải dâng Chúa” trình bày trong hai hoạt cảnh gọi là Buổi trình bày vào đền (Présentation au temple), kể lại trong Phúc âm của Thánh Luc, và Giêsu giữa các nhà thần học (Jésus au milieu des docteurs). Trong Buổi trình bày vào đền, theo tục truyền, cha mẹ đứa con đầu, xem là của Chúa, phải làm tròn lễ nghi tôn giáo Do thái hiến sinh súc vật (hai con bồ câu) để chuộc tội khi nó đạt một tháng. Trong nghi lễ Giáo hội Jérusalem, truyền thống cho đây là cuộc gặp gỡ với Siméon và Anne. Siméon là một người công bằng và sùng đạo, được Thần linh báo cho biết sẽ gặp Chúa cứu thế trước khi từ trần. Khi Giêsu được tám ngày, nhân ngày lễ cắt bao quy đầu (circoncision) ở Đền Jérusalem, ông lại bồng Giêsu trong tay: Bây giờ Chúa có thể cho con ra đi như đã nói vì con đã thấy vị cứu tinh, một ngọn đèn tỏa sáng khắp các nước tà giáo và vinh dự thay dân tộc Do Thái của Chúa. Bên cạnh ông có bà tiên tri Anne, bộ lạc Aser. 84 tuổi, luôn sống cạnh Đền, phục vụ Chúa qua nhịn ăn và cầu nguyện, không ngớt ca ngợi Chúa, kể chuyện Giêsu cho những ai chờ đợi cuộc giải phóng thành Jérusalem. Giêsu sẽ lớn lên tràn đầy đạo lý, chan hòa ân huệ của Chúa. Như mọi tín đồ Do Thái, Marie và Joseph ngày lễ Pâque thường đem Giêsu đến Đền Jérusalem. Năm lên 12 tuổi, tuổi có trách nhiệm, Giêsu không theo cha mẹ về nhà mà ở lại Đền đàm đạo với các vị thần học Do Thái theo Phúc âm Thánh Luc: Giêsu giữa các nhà thần học. Tuy còn quá trẻ để ngồi cùng bàn, Giêsu tỏ ra thông minh trong cuộc bàn cãi cũng như trong các câu hỏi, làm ngạc nhiên cử tọa trước một vị thiếu niên uyên bác và tò mò.

Rửa tội là một nghi lễ hay một thánh lễ tượng trưng một cuộc sống mới cho người theo đạo Cơ đốc. Chết đầy tội lỗi trong cuộc sống cũ, người công giáo sống lại trong một cuộc đời mới và vĩnh viễn với đấng Christ. Lắm khi nghi lễ nầy là một bằng chứng công khai sự quy theo đạo mới. Đối với người công giáo, quy chế là cuộc Rửa tội Giêsu (Baptême de Jésus) trong dòng sông Jourdain theo Phúc âm của Thánh Matthieu. Nơi nầy có một ý nghĩa đặc biệt: trong kinh Cựu ước, sông Jourdain là giới hạn miền Đất Hứa Chanaan cho dân Hébreux mà Moise không có quyền đặt chân vào, buộc phải dừng chân ở bờ sông. Thường lệ, Jean-Baptiste dìm người Hébreux xuống nước rửa tội để họ ăn năn xá tội trước khi vượt sông Jourdan. Vậy Giêsu cũng lại sông Jourdan xin Jean rửa tội cho mình. Jean không chịu, bảo trái lại chính Giêsu phải rửa tội cho mình. Jean đã từng nói: “Tôi chỉ rửa tội bằng nước, Giêsu cao siêu hơn tôi rửa tội trong lửa nóng và thần linh.” Nhưng Giêsu bảo là phải thực hành theo công bằng và Jean chịu rửa tội cho Giêsu. Ra khỏi nước Giêsu nhận thần linh qua một con bồ câu và Jean kêu gọi đồ đệ của mình theo Giêsu.

Ngày chủ nhật lễ Cành (Dimanche des Rameaux) một tuần trước lễ Pâque Do Thái, Giêsu quyết định vào thành Jérusalem một cách long trọng. Giêsu sai hai đệ tử đi Bethphagé kiếm một con lừa con (theo Phúc âm Thánh Marc, Giêsu chỉ định một con lừa con đang đứng với con lừa mẹ) để cưỡi vì Ngài muốn biểu lộ công khai ngài là Chúa cứu thế mà dân Do Thái đang chờ đợi. Giêsu chọn con lừa là một vật cưỡi khiêm tốn như nhà tiên tri đã báo trước để chỉ rõ tính cách khiêm nhường và thanh bình thời ngự trị của mình. Một số đông dân chúng lại dự lễ, phấn khởi ca hát vang lừng, quay qua rải áo quần lên đường, phất các cành cây cọ và cây ô liu chào đón Ngài. Ngày nay ngày chủ nhật Cành đồng thời với chuyến vào thành Jerusalem của Giêsu, kỷ niệm nỗi khổ hình của đấng Christ (la Passion du Christ), nằm đúng trong Tuần lễ Thánh (Semaine Sainte).

Giêsu còn biết làm phép lạ. Sự tích nầy chỉ thấy trong Phúc âm của Thánh Jean. Đây là tín hiệu đầu tiên Giêsu dành cho những đệ tử đã tin ở đấng Christ. Một hôm Giêsu và mẹ được mời dự một Đám cưới ở Cana (Noces de Cana) vùng Galilée. Giữa buổi thiếu rượu, Marie bảo những người giúp việc hỏi Giêsu. Giêsu khiến họ đổ đầy nước sáu chum đá thường dùng trong lễ tẩy uế và khiêng vào. Mọi người khám phá ra chum đầy rượu. Tín hiệu nầy được xem như là một phép lạ mang nặng tầm quan trọng tượng trưng và mức tinh thần, đánh dấu bước tiến của Giêsu vào đời sống công khai. Qua phép lạ nầy Giêsu tỏ ra đã hiến thân để cứu nhân loại, để lộ ra tính hào hiệp của Chúa, chỉ rõ tín điều liên minh giữa Chúa và con người. Cuộc biến đổi nước thành rượu báo hiệu bước chuyển từ Cổ Luật người Hébreux tẩy uế với nước trong Đền, qua Tân Luật theo tình thương và hi sinh với máu của đấng Christ khi bị đóng đinh trên thánh giá.

Tất cả các Phúc âm đều có nói đến bữa ăn biệt ly giữa Giêsu và 12 tông đồ (tiếng La Tinh Cena có nghĩa bữa ăn tối) tối thứ năm trước lễ Pâque Do Thái (Pâsakh) là ngày Giêsu bị bắt. Người Do Thái giữ tục kỷ niệm ngày giải phóng ra khỏi Ai Cập qua lễ Pâque ở gia đình. Họ thường ăn một con cừu non mà máu trước kia đã được dùng bôi cửa để đuổi xa những quân binh gởi đi giết mọi con trưởng ở mỗi gia đình Ai Cập. Trong kinh Tân Ước, đấng Christ được nhận dạng như con cừu non kia: nhờ máu của Chúa cứu thế mà tránh khỏi chết, nhân dân bước vào một cuộc sống mới. Họ ăn bánh không bột men (azyme) như hồi phải hấp tấp nấu ăn trước khi chạy, hiến sinh súc vật thực hiện trong Đền, Hầu hết các Phúc âm đều kể lại: Trong khi mọi người ăn, Giêsu cầm bánh, ban phép lành rồi bẻ ra chia cho các tông đồ: Ăn đi, đây là cơ thể của tôi. Xong Giêsu cầm bình ruợu, tạ ơn rồi rót cho các tông đồ: Uống đi, đây là máu của tôi, máu của liên minh, giải tỏa để xá vô số tội lỗi (Phúc âm của Thánh Matthieu).

Chuyện Juda phản bội được bàn tán rộng rãi nhưng những lời kể lại có phần khác nhau.Theo Phúc âm của Thánh Jean sau nầy được lặp lại là Giêsu có tuyên bố: Hẳn là có một người sẽ nộp tôi! Pierre thúc Simon ngồi cạnh Giêsu hỏi người ấy là ai. Giêsu trả lời: Tôi sẽ nhúng một miếng bánh và trao cho người ấy. Người ấy là Juda, con của Simon Iscariot. Trong đạo công giáo, Bữa ăn Cena có ý nghĩa tượng trưng sự thiết lập thánh lễ ban thánh thể Eucharistie (nguồn gốc Hy Lạp, có nghĩa cử chỉ ban ơn). Từ thời Trung cổ, trên tường phòng ăn ở tu viện thường có treo tranh Cena để các tu sĩ luôn có trước mắt hình ảnh người đã chia sẻ bửa ăn cuối cùng. Ngày nay, nhờ những bức tranh, ta biết được những tông đồ trong Cena là từ trái sang mặt: Barthélemy, Jacques le Mineur, André, Judas, Pierre, Jean, Giêsu, Thomas, Jacques le Majeur, Philippe, Matthieu, Thaddée và Simon.

Một hoạt cảnh quan trọng và khó hiểu là Lễ Rửa chân (Lavement du Pied) trước bữa ăn cuối cùng Cena: Giêsu rửa chân cho những tông đồ. Bắt đầu từ thời Giáo hội cổ sơ (thời ấy gọi là mandatum), lễ truyền thống nầy tiếp tục đến kỳ đạo Cơ đốc, trừ một vài phái Tin lành. Sách chép là Giêsu rất ý thức số phận của mình, biết mình là người Chúa gởi đến, nay sắp trở về lại với Chúa, bèn đứng dậy, cởi áo quần, thắt một khăn ngang lưng, đổ nước vào một cái thau, đi rửa chân cho mỗi tông đồ rồi lau với chiếc khăn. Thường công việc nầy là của những người nô lệ. Giêsu đứng vào thân phận một người nô lệ trước khi lên chết trên thánh giá để chuộc tội cho con người. Giêsu chỉ hiến một mẫu gương nhún nhường, tự hạ mình như đã thường dạy. Giêsu quỳ xuống trước những con người trở thành anh em, bạn bè chứ không còn là người phục vụ và Giêsu trở thành người phục vụ đau khổ: mặc dầu ở địa vị Chúa, Giêsu không hám tự cho ngang hàng với Chúa mà tự triệt hạ mình vào thân phận người nô lệ, giống như con người… Lễ rửa chân là một cử chỉ đầy tượng trưng rất khó hiếu, khó chấp nhận nên khó thi hành như Giêsu đã dạy. Tuy nhiên lễ nầy long trọng đưa vào sách đặt trong khung tình thương, tăng cường ý nghĩa sự nghiệp của Giêsu, đặc biệt vào nổi khổ hình.

Trước ngày chết, Giêsu sống một đêm kinh khủng trong vườn cây ô liu (Au jardin des oliviers) Gecthsémani ở Jérusalem với ba tông đồ thân thích nhất: Pierre, Jean và Jacques. Giêsu cảm thấy cô đơn, tưởng như mọi người đều bỏ quên mình, có thể ngay cả đức Cha. Quỳ trên đất, hai tay chắp lại với nhau, Giêsu nhìn một vị thiên thần đang đưa một binh rượu lễ calice tượng trưng đau khổ mà Giêsu cảm thấy phải uống cho hết mà uống bình rượu nầy tức là chấp nhận số phận. (Sau nầy Pháp có câu: boire le calice jusqu’à la lie, chịu đắng cay cho đến cùng). Trong lúc Giêsu đau khổ trong lương tâm, ba tông đồ nằm ngủ, nói lên sự đối lập giữa giấc ngủ yên lành và nỗi đau đớn triền miên. Trong vườn cây ô liu, còn được gọi Hấp hối trong vườn (Agonie dans le jardin) là một hoạt cảnh được biết nhiều trong các kinh thánh, bắt đầu cho nỗi khổ hình của Giêsu. Ngày nay, cảnh tượng nầy là một đề tài hấp dẫn cho những nhà triết lý, thi sĩ, nghệ sĩ đễ ngẫm nghĩ về thái độ của con người trước cái chết cũng như về sự chấp nhận số phận. Còn những người theo đạo Cơ đốc, trong suốt Tuần lễ thánh, đồng thời đau khổ với chúa Giêsu, có dịp suy nghĩ về sự cô độc cùng sự hy sinh của đấng Christ.

Bức tường nam là một loạt 9 bức hoạt cảnh thể hiện những cuộc Tái hiện của đấng Christ: (Apparitons du Christ ressuscité) hiếm có đầy đủ trong khoa tranh ảnh thời Trung cổ. Trái với tường bắc các màn dính nhau, trong tường nam mỗi hoạt cảnh nằm trong một khung riêng biệt. Các cuộc tái hiện nầy được biểu dương trong những buổi lễ tuần Pâques, ngày chủ nhật Pâques. Những hoạt cảnh rút từ bốn Phúc âm, thêm vào những màn trong các Phúc âm không được công nhận (apocryphe), đặc biệt Phúc âm của Nicodème, một thân hào Do Thái đã theo dõi và bênh vực Giêsu. Bức thứ nhất trình bày đấng Christ tái hiện trước Marie-Madeleine, người phụ nữ đã tháp tùng Giêsu từ Galilée, có mặt dưới thánh giá khi Giêsu bị đóng đinh và theo về đến hầm mộ. Tay chống lên một cái mai, lần đầu tiên Giêsu được trình bày như vậy, làm cho Marie-Madeleine lầm là một người làm vườn, mãi khi Giêsu gọi tên bà mới nhận ra. Có phải Marie-Madeleine đã thật lầm không vì trong sử đấng Christ đã từng trồng cây cực lạc? Marie-Madeleine chỉ là một trong những phụ nữ luôn có mặt cạnh Giêsu những giờ phút cuối cùng. Trong hoạt cảnh đấng Christ tái hiện trước các Bà Thánh (Saintes Femmes) chỉ thấy có trình bày ba bà, có thể là Marie-Madeleine, Marie Salomé, Marie de Magdala, một bà đứng, hai bà quỳ, hai tay chấp lại trước Giêsu cầm cờ có thánh giá tượng trưng cho chiến thắng và tập hợp.

Hoạt cảnh tiếp theo trình bày đấng Christ tái hiện trước Pierre và Jean. Hoạt cảnh thấy có hai phần, bên trái hai người, bên mặt cũng có hai người, một người đứng sau lưng, một người quỳ trước mặt Giêsu. Theo Phúc âm của Thánh Luc, khi Pierre và Jean đến mộ thì mộ trống rỗng. Như tuồng sau đó, Giêsu chỉ hiện ra trước Pierre, người tối hôm qua, thứ Năm Thánh, đã từ Giêsu ba lần trước khi gà gáy như Giêsu đã tiên đoán. Hoạt cảnh đấng Christ tái hiện trước các tông đồ Emmaüs cũng gồm có hai phần: bên mặt là khi Giêsu theo kịp hai tông đồ chạy trốn trên đường Emmaüs, bên trái Giêsu ngồi với họ trong quán. Giêsu không mang giày, không mang cờ, giải thích cho hai tông đồ biết mình là ai vì thấy họ còn nghi hoặc và thất vọng. Họ không nhìn thẳng nhưng Giêsu biết họ đang tìm mình mà không biết. Ở trong quán, hai tông đồ nhận ra Giêsu khi thấy bẻ bánh chia sẻ như trong màn Cena hôm thứ năm. Trong buổi lễ, Lời nói trở thành thức ăn, chiếc bánh bẻ gãy hội tụ những người chia sẻ. Trên bàn, con cá nhắc nhở Giêsu hy sinh để giải hòa con người. Cho đến thế kỷ XIV, con cá thế bình rượu lễ calice vì trong tiếng Hy Lạp chữ cái con cá có nghĩa là Giêsu con Chúa Cứu khổ. Thánh Augustin giải thích lối chơi chữ nầy so sánh cơ thể đấng Christ hiến thân với con cá làm thức ăn.

Đến lúc đấng Christ tái hiện ở Cénacle (nơi họp Cena) để chỉ rõ cho các tông đồ thấy rõ sự phục sinh của mình. Phòng Cenacle là nơi các tông đồ trốn, giữa hai lễ Thăng thiên (Ascension) và Hạ trần (Pentecôte), thời gian chờ đợi và nhập định, cũng là nơi hội họp đầu tiên của Giáo hội đang chớm nở. Không có gì hơn là cùng nhau ăn vì Giêsu đã có nói: “Tôi là Bánh từ trên Trời xuống.” Thật ra trong tay Giêsu không phải Bánh mà là một cuốn Sách vì con người không chỉ sống với bánh mà còn với những lời từ miệng Chúa. Các tông đồ ngồi ăn với đấng Christ chứng minh Giêsu không phải là một bóng ma. Tối hôm đó thiếu mặt Thánh Thomas. Ông không chịu tin Giêsu đã sống lại khi các tông đồ kể cho ông nghe đấng Christ tái hiện trước Thánh Thomas. Trong hoạt cảnh nầy, nhà điêu khắc thể hiện sự kiện một cách chính xác: Thánh Thomas sờ vào vết thương trên ngực do một mũi giáo của tên lính La Mã đâm vào để biết chắc là cơ thể Giêsu. Cử chỉ nầy cũng còn có nghĩa ân huệ tha lỗi là từ vết thương mà ra. Thánh Thomas kẻ hoài nghi được tha lỗi trên ngón tay qua mấy giọt và nước vết thương. Ngày nay tiếng Pháp có câu: Tôi giống Thánh Thomas, có nghĩa là tôi chỉ tin cái gì tôi thấy.

Giêsu còn có dịp tái hiện trên bờ hồ Tibériade trước Thánh Pierre và nhiều tông đồ khác. Pierre và nhóm bạn bè của ông trở nên những vị linh mục mang Tin Lành khắp thế gian nhưng nhiệm vụ rất nặng nề nên Giêsu luôn ở cạnh họ: Ta sẽ ở với các ngươi cho đến cuối các thế kỷ (Matthieu). Pierre làm nghề đánh cá, hôm thả lưới với các bạn ở hồ Thibériade, Giêsu hiện lên và bỗng nhiên lưới đầy cá, tượng trưng cho những tín đồ sau nầy. Trong bữa ăn Pierre, đã từng từ Giêsu trong buổi Cena, bây giờ thú nhận luôn yêu thương Giêsu. Giêsu phó thác Giáo hội cho Pierre, nhắn nhủ Pierre chăm sóc những con cừu nên sau nầy danh từ con chiên được dùng để chỉ những tín dồ. Đây là lần thứ ba Giêsu tái hiện trước các tông đồ nhưng không phải lần chót.

Trong tường quanh điện thờ Giêsu còn hai lần nữa: đấng Christ tái hiện ở Galiléevà đấng Christ tái hiện ngày lễ Thăng thiên. Giêsu gặp gỡ các tông đồ ở Galilée trong vườn ô liu để phái họ đi truyền giáo. Như trong mấy hoạt cảnh trước, Giêsu cùng đứng với họ, tay cầm cuốn sách vì chính Giêsu là Lời nói tức là Thánh kinh. Những tông đồ đều mặt mặt mày hớn hở của kẻ sắp lên đường làm việc lớn. Hoạt cảnh sau rất quan trọng không những là vì là lần tái hiện cuối cùng của Giêsu mà còn là bữa ăn các tông đồ thông cảm với Giêsu khai trương các thánh lễ. Một số các tông đồ đã đứng sẵn trên đường nhiệm vụ.

Cuộc sống của Giêsu chạm trổ quanh tường điện ở nhà thờ Đức Bà Paris từ ngày mới được thực hiện cho đến ngày nay luôn được nổi tiếng và ham chuộng. Sự tích ảnh hưởng sâu đậm vào nghệ thuật sân khấu nên ngay năm 1420, một vở kịch được dựng lên trên một sân khán đài 100 bước ở đường Calende. Đến nay, nhiều cuốn phim đã trình bày đời sống của Chúa Giêsu nhưng xem phim dù rất linh động trên màn ảnh cũng không làm rung động như khi đứng trầm ngâm trước những bức chạm trổ điêu luyện, màu sắc rực rỡ. Không khó hiểu khi thấy vào giờ nào cũng có đông khách trước các tường điện ở nhà thờ Đức Bà Paris.

Đăng lại từ tạp chí Chim Việt Cành Nam (chimviet.free.fr)

Xem thêm cùng tác giả: