Cơ hội và thách thức của AI: Những quốc gia nhỏ suy nghĩ gì?

Với các quốc gia nhỏ như CH Czech - một trong những quốc gia nằm ở trung tâm châu Âu, những thách thức chính của “cuộc cách mạng AI” sẽ là việc sử dụng robot và các loại máy móc thông minh như thế nào cho phù hợp với tình hình phát triển của đất nước.

Hiện Chính phủ Czech lo lắng trước quá nhiều dự đoán sớm về xu hướng của AI ở góc độ cảnh báo: xu hướng “cướp” công ăn việc làm của người lao động cũng như kéo theo hàng trăm loại nghề nghiệp khác có thể vĩnh viễn mất đi. Nông nghiệp là một lĩnh vực có thể thấy rõ bị ảnh hưởng bởi tự động hóa với những máy gặt đập liên hợp để thu hoạch lúa mì mà không cần đến con người.

Robot cũng có thể làm việc trong các kho chứa hàng với nhiệm vụ xếp đặt các bao hàng và sau đó, sản phẩm được vận chuyển đến các cửa hàng, công xưởng bằng các xe tải tự lái. Người phục vụ trong các hiệu ăn cũng có thể được thay thế bằng những cỗ máy tự động hóa, ngày càng được hoàn thiện để gần gũi hơn và mang nhiều nét “tính cách” cá nhân hơn. Thậm chí các nhà báo cũng có thể thay thế bằng những dữ liệu và các cỗ máy có “kỹ năng” phân loại, lựa chọn thông tin. Nhưng trong khi nhiều loại nghề nghiệp dần biến mất thì nhiều cơ hội cũng mở ra.

Tuy nhiên gần đây cũng có một số dự báo lạc quan hơn, một trong số đó là một nghiên cứu mới được công bố trước đây hai tháng từ Deloitte – một mạng lưới dịch vụ nghề nghiệp đa quốc gia đã ước tính: với xu thế AI phát triển, khoảng 51% việc làm ở Czech có thể bị mất hoặc được chuyển sang tự động hóa, 21% việc làm đối mặt với nguy cơ rủi ro cao và chỉ có 28% là ít rủi ro. Và lợi ích lớn nhất cho toàn bộ nền kinh tế là sự tiên tiến trong nền sản xuất và sự tăng trưởng của toàn bộ nền kinh tế Czech.

Trong khi nhiều người lo ngại về khả năng lấy việc của AI và robot thì một số thành viên của nền công nghiệp Czech lại hồ hởi về điều này. Họ cho rằng, cần phải thúc đẩy nó càng sớm càng tốt để bù lại được những khoảng trống nghề nghiệp trong một nền kinh tế thiếu nhân công.

Milena Jabůrková – phó chủ tịch Hội công nghiệp Czech, cho biết, “từ góc độ người tuyển dụng lao động, chúng tôi đang chờ đợi sự gia nhập thị trường lao động của AI và robotics bởi hiện nay, chúng tôi đang có tới hơn 200.000 vị trí chưa tuyển được nhân công. Theo một nghiên cứu mới đây của OECD thì trong vòng 15 năm tới, 400.000 người lao động Czech sẽ hết độ tuổi lao động, trong khi đó, chúng tôi phải đối mặt với khó khăn là các liên minh thương mại đề xuất giảm bớt thời gian làm việc”.

Điều lo ngại của bà Milena Jabůrková là có cơ sở, bởi lâu nay chính phủ Czech rất thận trọng trước những thay đổi lớn của châu Âu. Do AI liên quan đến dữ liệu, mà dữ liệu lại là vấn đề nhạy cảm sau vụ bê bối Facebook-Cambridge Analytica nên dường như người ta cảm thấy việc ứng dụng AI ở Czech đang dậm chân tại chỗ.

Trong bối cảnh đó, Bộ trưởng phụ trách các vấn đề châu Âu Aleš Chmelař thừa nhận một vấn đề: năng lực trở thành một siêu cường AI của Czech chỉ là con số không do giới hạn về khả năng xử lý những tập dữ liệu lớn. Viện dẫn trường hợp của Trung Quốc và Mỹ - hai quốc gia đang sở hữu những nguồn dữ liệu lớn do có sự kết hợp giữa chính quyền và doanh nghiệp tư nhân, ông cho biết “nếu không có sự tham gia một cách dài hạn, bền vững của chính phủ trong vấn đề này thì việc sở hữu dữ liệu lớn của Czech là điều không thể”.

Trước những khó khăn đó, ông Aleš Chmelař cho rằng để vượt qua khỏi nút thắt này, Czech phải tự làm mọi cách để nâng cao năng lực AI và có được những dữ liệu ở tầm quốc tế. Vấn đề hợp lý vào thời điểm này với Czech và các công ty của Czech là nên tham gia vào các dự án lớn hơn, các dự án ở tầm châu lục, thay vì chỉ tập trung vào các vấn đề của quốc gia nhỏ như mình. “Nếu như anh không thể tham gia thực hiện các hoạt động ở cấp độ châu lục thì đơn giản là anh sẽ không thể cạnh tranh được. Tôi nghĩ là AI thậm chí còn phức tạp hơn nhiều so với việc thiết kế và chế tạo ra một cái máy bay cỡ lớn mới”.

Dĩ nhiên, chính phủ Czech không đứng ngoài cuộc chơi này. Aleš Chmelař cho biết, chính phủ Czech đang chuẩn bị cho một chính sách thông qua việc xuất bản Sách Trắng, trong đó có nêu những cơ hội của AI cho nền công nghiệp và toàn thể đất nước, cũng như cam kết vai trò quan trọng của chính phủ trong việc điều hành sự phát triển này.

Trái ngược với dự đoán, giới khoa học Czech dường như lạc quan trước cơ hội mới của đất nước mà AI có thể đem lại. Giáo sư Michal Pěchouček, trưởng Khoa Khoa học máy tính, trường Đại học Kỹ thuật Czech, nghĩ rằng nên coi đây là một cơ hội cho Czech- nơi lĩnh vực tự động hóa đóng tới 10% trong sản phẩm đầu ra của nền kinh tế, để phát triển các năng lực AI cùng với các quốc gia láng giềng và vùng:“Tôi đã ước tính AI và lĩnh vực tự động hóa trở thành cơ hội chiến thắng cho Czech. Từ lâu, Czech, Slovakia, Bavaria đã là những ‘ông lớn’ trong sản xuất tự động hóa”.

Theo ông, những lĩnh vực đầy hứa hẹn để có thể áp dụng AI như an ninh mạng, nhà thông minh, hàng không vũ trụ, y tế, ông Michal Pěchouček cho biết. Tuy nhiên, trước mắt Cezch nên đầu tư ứng dụng AI trong những lĩnh vực thế mạnh của mình như tự động hóa

Pěchouček tin tưởng Prague có thể dễ dàng trở thành một trung tâm của AI châu Âu. Trước sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao về AI của Czech – yếu tố quan trọng để trở thành trung tâm AI, ông cho rằng Czech cần thu hút các tài năng của họ ở nước ngoài trở về bởi trong nhiều năm qua, Czech đã đào tạo ra nhiều tài năng về AI, đặc biệt trong lĩnh vực xử lý hình ảnh, tuy nhiên hầu hết những người này đều chọn làm việc ở Mỹ hoặc một số quốc gia mạnh về học máy, khai thác dữ liệu, AI… khác.

Thậm chí nếu có chính sách đầu tư cho phát triển AI và robotics tốt thì có thể thu hút được tài năng của nhiều quốc gia khác như Slovakia, Hungary, Ba Lan..., thậm chí cả Mỹ. Các nhà khoa học cho rằng, lúc này bên cạnh vấn đề về chính sách đầu tư cho nghiên cứu, Czech còn có điểm thu hút lớn khác là nét hấp dẫn về văn hóa và chất lượng cuộc sống. Nhìn rộng ra, một trong những điểm cộng cho chính sách thu hút nhân tài là sản phẩm của các nhà nghiên cứu thường là hạt giống cho các công ty khởi nghiệp đổi mới sáng tạo hay spinoffs – những yếu tố có thể đem lại sự thúc đẩy đáng kể cho nền kinh tế Czech.