"Cần đổi mới mạnh mẽ, rà soát, sắp xếp lại các tổ chức khoa học và công nghệ (KH&CN) công lập từ trung ương đến địa phương nhằm nâng cao năng lực thực sự, để các tổ chức này có đóng góp nhiều hơn nữa cho sự phát triển kinh tế - xã hội".
Đó là chỉ đạo của Ủy viên Bộ Chính trị, Phó thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ tại buổi làm việc với Bộ KH&CN sáng 1/6về cơ chế quản lý, cơ chế tài chính, hệ thống tổ chức KH&CN giai đoạn 2011 - 2016; định hướng và giải pháp tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý, cơ chế tài chính, tổ chức hệ thống tổ chức KH&CN.
Đoàn công tác của Ban chỉ đạo Nhà nước về đổi mới cơ chế hoạt động đơn vị sự nghiệp công lập do Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ làm trưởng đoàn, có sự tham gia của đại diện Bộ Nội vụ, Ban Tổ chức Trung ương, Ban Kinh tế Trung ương, Văn phòng Trung ương đảng cùng đại diện lãnh đạo các ủy ban của Quốc hội, các bộ có liên quan.
Về phía Bộ KH&CN có sự tham dự của Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh, Thứ trưởng Trần Văn Tùng cùng lãnh đạo một số đơn vị trực thuộc bộ.
Cào bằng, dàn trải… khó mạnhBáo cáo tại buổi làm việc, Thứ trưởng Trần Văn Tùng nêu kết quả triển khai đổi mới về chính sách quản lý, cơ chế tài chính đối với KH&CN cũng như những khó khăn, vướng mắc. Theo đó, hơn 11 năm qua, Nghị định số 115/2005/NĐ-CP quy định về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp KH&CN công lập đã giải phóng được tiềm năng về nhân lực, tiềm lực của các tổ chức KH&CN, được ví như “cơ chế khoán 10” trong KH&CN. Các quy định này luôn được bổ sung, hoàn thiện nhằm giải phóng tối đa sức sáng tạo thúc đẩy, tạo điều kiện gắn kết quả KH&CN với thực tiễn.
“Trong giai đoạn 2011 - 2016, có 76 đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ KH&CN, hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm quy định tại Nghị định số 115/2005/NĐ-CP và Nghị định số 43/2006/NĐ-CP của Chính phủ, với tổng số 3.747 công chức, viên chức và người lao động. Theo mức độ tự chủ về tài chính, có 19 đơn vị tự bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên, 29 đơn vị tự bảo đảm một phần chi thường xuyên, 28 đơn vị do Nhà nước bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên” – Thứ trưởng Trần Văn Tùng cho biết.
Tính đến 31/5/2016, cả nước có 1.432 tổ chức KH&CN công lập với nhân lực nghiên cứu là 139.531 người (trong tổng số nhân lực nghiên cứu của cả nước là 164.744 người). Các tổ chức KH&CN công lập đã có nhiều đóng góp thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội. Các tổ chức KH&CN công lập trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn đã thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ nghiên cứu, cơ bản cung cấp luận cứ khoa học phục vụ sự lãnh đạo của Đảng, quản lý nhà nước, giúp các cơ quan chức năng hoạch định chủ trương, đường lối phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, xây dựng đất nước bền vững.
Các tổ chức KH&CN công lập trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật và công nghệ đã đóng góp khoảng 30%-40% vào tăng trưởng nông nghiệp, góp phần giúp ngành công nghiệp và xây dựng đạt tốc độ tăng trưởng khoảng 6,9%; tỷ trọng công nghiệp và xây dựng trong GDP bình quân ước đạt xấp xỉ 40%; dự báo, cảnh báo các hiện tượng khí tượng thủy văn nguy hiểm, thiên tai; thiết kế, thi công các công trình phục vụ cấp nước ở các vùng có địa hình khó khăn, khan hiếm nguồn nước…
Thứ trưởng Trần Văn Tùng cũng thẳng thắn nêu những điểm còn bất cập nhưsự thiếu đồng bộ, xung đột của các quy định trong hệ thống văn bản pháp luật hiện hành: Quy định về tự chủ trong sử dụng đất để góp vốn, liên doanh, liên kết, sản xuất kinh doanh, thế chấp vay vốn ngân hàng khác với quy định của Luật Đất đai; quy định về tự chủ về nhân lực của tổ chức KH&CN chưa tự bảo đảm chi thường xuyên khác với quy định tại Luật Viên chức và Nghị định số 41/2012/NĐ-CP; quy định về bổ nhiệm, thuê đảm nhiệm chức danh lãnh đạo tổ chức KH&CN là người Việt nam ở nước ngoài và người nước ngoài khác với quy định tại Luật Cán bộ, công chức...
Các quy định về cơ chế tài chính đối với tổ chức KH&CN công lập đã được đổi mới, điều chỉnh, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức KH&CN trong hoạt động nghiên cứu khoa học, triển khai công nghệ và sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên việc đầu tư từ ngân sách Nhà nước cho các tổ chức KH&CN công lập còn dàn trải, mang tính cào bằng, chưa thực sự chú trọng tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho các tổ chức KH&CN trong một số ngành, lĩnh vực cần ưu tiên phát triển để hình thành một số tổ chức KH&CN mạnh đạt trình độ khu vực...
Tập trung đủ nguồn lực để tăng cường tiềm lực
Đánh giá cao những điểm được nêu tại báo cáo của Bộ KH&CN, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng, việc thẳng thắn nhìn nhận những vướng mắc, hạn chế sẽ là cơ sở để Trung ương, các bộ ngành cùng nhìn nhận, rà soát đưa ra những quyết sách phù hợp nhất. “Tinh thần là đổi mới mạnh mẽ tổ chức KH&CN từ trung ương đến địa phương, tạo được năng lực thực sự để các tổ chức này có kết quả trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ” – Phó Thủ tướng nóivà yêu cầu đại diện Bộ KH&CN làm rõ những vướng mắc về chính sách được nêu trong báo cáo và kiến nghị cụ thể.
Theo đó, Thứ trưởng Trần Văn Tùng kiến nghị tiếp tục đổi mới theo hướng giao quyền tự chủ cho tổ chức, đẩy mạnh xã hội hóa dịch vụ sự nghiệp công trong lĩnh vực KH&CN; ban hành quy định cấp phát hoặc tài trợ kinh phí từ ngân sách nhà nước cho tổ chức KH&CN theo hiệu quả hoạt động và hiệu quả đóng góp của tổ chức KH&CN công lập, làm cơ sở cho việc ưu tiên đầu tư đối với tổ chức hoạt động hiệu quả đồng thời sáp nhập, giải thể tổ chức hoạt động kém hiệu quả; giao đầy đủ quyền tự chủ cho người đứng đầu tổ chức KH&CN công lập gắn với trách nhiệm giải trình trong việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản, quản lý sử dụng nhân lực KH&CN của tổ chức, đồng thời tăng cường công tác thanh tra kiểm tra.
Về đổi mới cơ chế tài chính, Thứ trưởng Trần Văn Tùng kiến nghị cần tập trung đầu tư đủ nguồn lực tài chính cho tổ chức KH&CN công lập để tăng cường tiềm lực, nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức KH&CN, nhất là tổ chức hoạt động trong lĩnh vực ưu tiên, trọng điểm để đạt trình độ khu vực và thế giới; đẩy mạnh việc huy động các nguồn lực xã hội, nhất là từ doanh nghiệp đầu tư cho hoạt động KH&CN; tăng cường thực hiện cơ chế hợp tác công tư và các hình thức hợp tác khác trong hoạt động KH&CN; thực hiện chính sách để các đề xuất nghiên cứu ứng dụng phải xuất phát từ yêu cầu của thị trường và doanh nghiệp, kết quả nghiên cứu ứng dụng phải được chuyển giao cho doanh nghiệp.
Cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia cùng Nhà nước đầu tư, tài trợ cho các nghiên cứu ứng dụng để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; thúc đẩy hình thành và phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm trong lĩnh vực KH&CN, góp phần đa dạng hóa các nguồn vốn đầu tư cho hoạt động KH&CN; thay đổi phương thức cấp kinh phí từ ngân sách nhà nước cho tổ chức KH&CN công theo nhiệm vụ…
Tại cuộc họp, đại diện Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Công thương, Ban Kinh tế Trung ương… cũng chia sẻ những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tổ chức KH&CN công lập, đồng thời đưa ra nhiều ý kiến gợi mở.
Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho rằng, đây là cơ hội rất tốt để Bộ KH&CN phối hợp với các bộ, ngành kiến nghị với Trung ương nhằm tháo gỡ đồng bộ, để các tổ chức KH&CN hoạt động thực sự có hiệu quả.Bộ trưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận, cái được của quy chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm sẽ giúp khoảng cách trong việc đưa các kết quả nghiên cứu đến với doanh nghiệp/thị trường ngắn hơn, song thực tế đây là chặng đường rất dài.
“Mặc dù chặng đường này đã được khởi động nhưng vẫn còn nhiều tồn tại, bất cập để các đơn vị có thể tự chủ được” – Bộ trưởng khẳng định và cho biết Bộ KH&CN sẽ tiếp tục làm việc, chỉ đạo để rà soát một cách thấu đáo nhất.
Đồng tình với những điểm được nêu trong báo cáo cũng như các ý kiến đưa ra tại buổi làm việc, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ chỉ đạo Bộ KH&CN tiếp tục cập nhật số liệu của các bộ, tỉnh còn thiếu, đồng thời đưa ra những kiến nghị, đề xuất hết sức cụ thể, rõ ràng, chẳng hạn cần tinh giản ở đâu, như thế nào…
“Cần tập hợp tất cả các ý kiến, thậm chí tổ chức hội thảo để xây dựng báo cáo chất lượng với tinh thần là đổi mới mạnh mẽ tổ chức KH&CN từ trung ương đến địa phương, tạo được năng lực thực sự để các tổ chức KH&CN có kết quả trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, làm sao để đáp ứng được cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, để KH&CN có đóng góp to lớn hơn, nhưng phải tinh giản biên chế. Phải xem chỗ nào cần sắp xếp lại, chỗ nào cần tăng cường, giảm biên chế, không có chuyện cào bằng…” – Phó Thủ tướng nhấn mạnh.