Vì sao chúng ta luống cuống khi bị áp lực?

Bạn đã bao giờ rơi vào tình huống quan trọng, cần phải làm tốt nhưng cuối cùng lại bị thất bại thảm hại chưa? Bạn không đơn độc. Các thí nghiệm trên khỉ cho thấy luống cuống trong các tình huống bị áp lực có liên quan đến việc giảm hoạt động ở các tế bào thần kinh chuẩn bị cho vận động.

"Tình trạng này xuất hiện ở mọi lúc mọi nơi, trong các môn thể thao và trong các tình huống hằng ngày", theo Steven Chase - nhà khoa học thần kinh tại Đại học Carnegie Mellon, TP Pittsburgh, bang Pennsylvania, Mỹ.

Chase và các đồng nghiệp đã nghiên cứu những gì xảy ra trong não khiến hiệu suất vận động giảm mạnh trong các tình huống áp lực và công bố phát hiện trên tạp chí Neuron vào ngày 12/9.

Luống cuống dưới áp lực không chỉ xảy ra ở con người. Cũng giống như một vận động viên quần vợt có thể bỏ lỡ một cú đánh quyết định, khỉ cũng có thể vận động kém bất thường trong những tình huống treo thưởng cao.

Nhóm nghiên cứu đã thiết lập một thử nghiệm máy tính trên khỉ rhesus (tên khoa học là Macaca mulatta). Theo đó, khỉ phải thực hiện nhiệm vụ di chuyển con trỏ, và nhận được phần thưởng khi di chuyển con trỏ nhanh và chính xác về phía mục tiêu. Mỗi lần thử cho con khỉ biết dấu hiệu về phần thưởng. Phần thưởng có thể là nhỏ, vừa, lớn hay "giải độc đắc". "Giải độc đắc" rất hiếm và lớn bất thường, tạo ra tình huống áp lực cao, phần thưởng cao.

Sử dụng một con chip nhỏ được phủ điện cực cấy vào não khỉ, nhóm nghiên cứu đã quan sát cách hoạt động của tế bào thần kinh thay đổi giữa các nhiệm vụ khi phần thưởng thay đổi. Con chip nằm trên vỏ não vận động, một vùng của thùy trán kiểm soát vận động.

Các nhà nghiên cứu phát hiện, trong các nhiệm vụ treo giải độc đắc, hoạt động của các tế bào thần kinh liên quan đến quá trình chuẩn bị cho vận động giảm xuống. Chuẩn bị cho vận động là cách não bộ tính toán về cách hoàn thành một vận động - tương tự như việc ngắm súng vào mục tiêu trước khi bắn. Việc giảm hoạt động của các tế bào thần kinh chuẩn bị vận động có nghĩa là não của khỉ chưa được chuẩn bị đầy đủ cho vận động, do đó chúng vận động kém hiệu quả hơn.

"Bạn không làm tốt hơn khi phần thưởng tăng lên," Bita Moghaddam - nhà khoa học thần kinh về hành vi tại Đại học Khoa học và Sức khỏe Oregon (Portland, Mỹ) - nói. Bà cho rằng sẽ rất thú vị khi xem các vùng não khác phản ứng như thế nào trong các tình huống treo thưởng lớn, vì nhiều vùng có thể tham gia vào vận động.

Sau đó, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu lý do tại sao quá trình chuẩn bị vận động trong não lại suy giảm trong các tình huống áp lực cao, phần thưởng cao. Phân tích sự thay đổi phần thưởng từ nhỏ đến lớn dần và hoạt động thần kinh chuẩn bị vận động trong não khỉ cho thấy: khi phần thưởng tăng lên đến một ngưỡng nào đó, hoạt động thần kinh chuẩn bị vận động sẽ đạt đỉnh, khi phần thưởng lớn hơn nữa, hoạt động chuẩn bị bắt đầu suy yếu, đẩy não ra khỏi vị trí lý tưởng để đạt hiệu suất vận động. Các nhà nghiên cứu gọi đây là lý thuyết thiên vị điểm trung vị.

Chase cho biết nhóm nghiên cứu cũng quan tâm đến việc liệu có thể ngăn được tình trạng luống cuống khi chịu áp lực hay không. Nhưng trước tiên, nhóm cần nghiên cứu thêm hiện tượng này ở người đã, ông nói.