Việt Nam đã nhanh chóng nổi lên là một trong những thị trường tiềm năng nhất ở châu Á về nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) cho phát điện. Tuy nhiên, không dễ để điện khí LNG tạo ra bước nhảy vọt mạnh mẽ như trong lĩnh vực điện mặt trời, theo báo cáo mới của Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính (IEEFA).

Năm 2020 chứng kiến một “làn sóng” các nhà đầu tư trong và ngoài nước quan tâm đến lĩnh vực điện khí tại Việt Nam, nhất là sau khi Bộ Chính công bố nghị quyết định hướng chiến lược phát triển ngành năng lượng Việt Nam trong thập kỷ tới, với tầm nhìn đến năm 2045, vào tháng Hai. Nghị quyết này giới hạn sự tăng trưởng của nhiệt điện than và chú trọng phát triển nhanh nhiệt điện khí LNG cùng hạ tầng nhập khẩu và phân phối khí.

Quy mô của các dự án được đề xuất cũng như số lượng và sự đa dạng của các nhà đầu tư được đánh giá là chưa có tiền lệ trong lịch sử ngành điện Việt Nam.

Sự sôi động của lĩnh vực này phần lớn đến từ các dự án được truyền thông tốt và gắn với các nhà đầu tư và nhiên liệu nhập khẩu từ Mỹ cũng như các tập đoàn năng lượng hàng đầu của Nhật Bản, Hàn Quốc và một số doanh nghiệp tư nhân Việt Nam. Chỉ có 9 dự án đã được phê duyệt bổ sung vào quy hoạch điện hiện tại. Trong số này, có 5 dự án đã có chủ đầu tư và có thể tiến đến bước đàm phán hợp đồng mua bán điện (PPA) với EVN trong khi nhiều dự án lớn như LNG Long Sơn, LNG Cà Ná, LNG Long An và LNG Quảng Ninh vẫn chưa công bố chủ đầu tư chính thức.


Tuy nhiên, IEEFA cho rằng phát triển các dự án điện khí không phải là một quá trình dễ dàng. Thực tế thời gian qua, một số nhà đầu tư đã tự đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng về các mốc thời gian hoàn thành các giai đoạn triển khai dự án, bất chấp tính phức tạp của dự án nhiệt điện khí LNG nói chung vốn gồm nhiều giai đoạn với những cấu phần luôn biến động và rủi ro ở khâu đầu vào - đầu ra, rủi ro đối tác, rủi ro trong quá trình thi công...

“Các dự án nhiệt điện khí sẽ gặp nhiều khó khăn hơn khi triển khai so với các dự án nhiệt điện than, vốn đã bị chậm tiến độ triền miên,” tác giả của báo cáo IEEFA nhận định.

Hơn nữa,mặc dù thông tin về các dự án nhiệt điện khí LNG ở Việt Nam đã và đang tạo ấn tượng rằng phần lớn các dự án này dễ dàng vượt qua quy trình cấp phép tại các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, trên thực tế tình hình phức tạp hơn nhiều.

Hiện nay, những thay đổi về luật pháp của Việt Nam đang khiến cho việc áp dụng các mô hình dự án phổ biến như xây dựng-vận hành-chuyển giao (BOT) và nhà máy điện độc lập (IPP) cho lĩnh vực điện khí LNG không còn dễ dàng. Đây là vấn đề ảnh hưởng lớn đến khả năng thu xếp tài chính của các dự án. Theo IEEFA, giới đầu tư nước ngoài đã bày tỏ lo ngại khi Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công – tư (Luật PPP) có hiệu lực từ ngày 1/1/2021, bắt buộc áp dụng luật Việt Nam để giải thích hợp đồng và không có quy định cụ thể về bảo lãnh Chính phủ đối với nghĩa vụ thực hiện hợp đồng của các doanh nghiệp nhà nước như EVN.

Cũng như vậy, Luật Đầu tư mới có hiệu lực vào ngày 1/1/2021 không quy định rõ về việc cung cấp các cam kết bảo lãnh của Chính phủ hay chuyển đổi ngoại tệ. Các dự án nhiệt điện khí LNG thuộc dạng IPP cũng sẽ phải tuân theo một hợp đồng PPA mẫu được điều chỉnh bởi pháp luật Việt Nam, theo đó nhà máy điện sẽ phải cạnh tranh trên thị trường bán buôn, và chỉ được bao tiêu với số lượng hạn chế từ EVN.

“Khung pháp lý cập nhật cho các mô hình dự án BOT hay IPP có vẻ không tương thích với các điều khoản hợp đồng mà các chủ đầu tư dự án nhiệt điện khí LNG đang đòi hỏi từ phía EVN và các cơ quan Chính phủ để đảm bảo khả năng vay vốn cho dự án,” theo IEEFA.

Những vấn đề liên quan đến giá điện khí LNG và nghĩa vụ tài chính đi kèm với các nhà máy nhiệt điện khí sẽ là trọng tâm trong các cuộc đàm phán hợp đồng mua bán điện trong thời gian tới. “Đối với các dự án đã đi đến bước đàm phán PPA với EVN, phần khó khăn nhất của quá trình phát triển dự án mới chỉ thực sự bắt đầu,” báo cáo của IEEFA viết.

Thêm nữa, IEEFA cho rằng giá điện khí chắc chắn sẽ không hề rẻ, và điều này đã được các cơ quan chức năng và một số chủ đầu tư dự án thừa nhận một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. “Trên thế giới, các chuyên gia đều đồng thuận rằng chi phí biên của điện mặt trời, điện gió và các giải pháp pin tích trữ sẽ ngày càng giảm trong dài hạn, trong khi điều này không thể xảy ra với LNG và nhiệt điện khí LNG,” theo IEEFA.

Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính (IEEFA) là một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận có trụ sở tại Mỹ, chuyên nghiên cứu các vấn đề liên quan đến các thị trường, xu hướng và chính sách năng lượng.

IEEFA nhận tài trợ từ các tổ chức và cá nhân trên toàn cầu, bao gồm Quỹ Gia đình Rockefeller, Quỹ Năng lượng, Quỹ Mertz-Gilmore, Quỹ Moxie, Quỹ Anh em Rockefeller, Quỹ KR, Quỹ Park, Quỹ Heinz Endowments, Quỹ Charles và Helen Brown, Quỹ Wallace.

Nguồn:

Media Climate Net, IEEFA