Việc đưa ra cam kết cho năm mới - một truyền thống phổ biến ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước phương Tây, đã bắt nguồn cách đây 4000 năm.
Khi chúng ta chào đón năm mới, một hoạt động phổ biến ở nhiều nền văn hóa là đưa ra những cam kết cho năm mới. Thông thường, người ta sẽ quyết tâm thực hiện những kế hoạch mới, cải thiện bản thân hoặc từ bỏ thói quen xấu nào đó. Chẳng hạn, họ tự hứa sẽ giảm cân, tìm việc mới, dành nhiều thời gian hơn cho gia đình và bạn bè…
Truyền thống đưa ra những cam kết năm mới như vậy bắt nguồn từ đâu? Tại sao nó vẫn tồn tại khi các nghiên cứu cho thấy hầu hết mọi người đều không giữ được cam kết? Để giải đáp những thắc mắc này, chúng ta hãy ngược dòng thời gian về Babylon 4000 năm trước.
Người Babylon
Hầu hết các nền văn hóa lâu đời đều có một số truyền thống tôn giáo hoặc lễ hội nhân dịp năm mới. Trong lịch sử, người Babylon cổ đại được cho là những người đầu tiên đặt ra cam kết năm mới từ 4000 năm trước.
Babylon cũng là nền văn minh đầu tiên tổ chức các lễ kỷ niệm chào mừng năm mới. Mặc dù đối với người Babylon, năm mới không bắt đầu từ tháng Giêng mà vào giữa tháng ba, khi mùa màng được gieo trồng. Những cam kết trong năm mới của người Babylon gắn liền với tôn giáo, thần thoại, quyền lực và các giá trị kinh tế xã hội.
Người Babylon đã khởi xướng truyền thống tổ chức lễ hội năm mới kéo dài 12 ngày gọi là Akitu. Tượng thần được diễu hành qua các đường phố và người ta sẽ thực hiện các nghi lễ tượng trưng cho sự chiến thắng trước các thế lực hỗn loạn.
Trong lễ hội, người ta sẽ trồng trọt, thề nguyện trung thành với vị vua đang trị vì hoặc tổ chức lễ đăng quang của một vị vua mới, và hứa sẽ trả nợ trong năm tới. Người Babylon tin rằng nếu hoàn thành lời hứa năm mới thì các vị thần sẽ phù hộ cho họ trong năm mới.
La Mã cổ đại
Người La Mã cổ đại tiếp nối truyền thống ăn mừng năm mới và đặt ra những cam kết trong năm mới. Ban đầu, năm mới của người La Mã được tổ chức vào ngày 15/3 (The Ides of March), vì đây là thời điểm nhậm chức của những quan chức cấp cao nhất thời La Mã - quan chấp chính (Consuls).
Lễ hội Anna Perenna, nữ thần năm mới và khởi đầu mùa xuân của người Ý, cũng được tổ chức vào ngày 15/3.
Lịch Julian
Theo lịch Julian do Hoàng đế Julius Caesar công bố vào năm 46 TCN, ngày 1 tháng 1 là ngày khởi đầu năm mới. Ngày mới này nhằm tôn vinh vị thần Janus của La Mã.
Về mặt biểu tượng, Janus có hai khuôn mặt - nhìn lại năm cũ và hướng tới năm mới. Janus là vị thần bảo vệ các cánh cửa, cổng vòm, ngưỡng cửa và sự chuyển tiếp sang những khởi đầu mới.
Mỗi dịp năm mới, người La Mã sẽ cúng tế cho Janus và cam kết tiếp tục sự gắn kết giữa công dân, nhà nước và các vị thần. Họ sẽ trao đổi những lời chúc phúc và quà tặng (ví dụ như trái cây ngọt và mật ong), cũng như cam kết trung thành với hoàng đế. Những lễ kỷ niệm và cam kết năm mới đã gắn liền với tâm linh, cấu trúc quyền lực và cơ cấu xã hội của văn hóa La Mã.
Thời đại hiệp sĩ
Vào thời kỳ Trung Cổ (khoảng 500 đến 1500 SCN), các hiệp sĩ đã cam kết trung thành và tái lập lời thề về tinh thần hào hiệp và lòng dũng cảm mỗi dịp năm mới.
Truyền thuyết kể rằng lời thề hiệp sĩ nổi tiếng nhất là “lời thề của chim công” (The Vow of the Peacock). Các hiệp sĩ đặt tay lên một con chim công sống hoặc đã nướng, sau đó lập lại lời thề về việc duy trì các giá trị tinh thần hiệp sĩ.
Người ta chọn chim công vì cho rằng màu sắc lộng lẫy và đa dạng của loài chim này tượng trưng cho sự uy nghiêm của các vị vua và giới quý tộc.
Tuy nhiên, ngoài lòng dũng cảm và danh dự của hiệp sĩ, tinh thần hiệp sĩ còn thực hiện chức năng xã hội và tôn giáo. Tinh thần hiệp sĩ củng cố phân chia xã hội về sự giàu có, uy tín và tính ưu việt nhằm phục vụ lợi ích của giới quý tộc cầm quyền và giới quý tộc sở hữu đất đai. Do đó, giới hiệp sĩ giống như câu lạc bộ tập hợp các thành viên tinh hoa.
Vào thời Trung Cổ, các nhóm xã hội khác nhau tổ chức lễ mừng năm mới vào những thời điểm khác nhau trong năm. Do tính nhầm thời gian, lịch Julian đã có thêm bảy ngày vào năm 1000.
Thời hiện đại
Để giải quyết các vấn đề liên quan đến lịch Julian, Giáo hoàng Gregory XIII đã khởi xướng lịch Gregorian vào năm 1582. Năm mới chính thức được khôi phục về ngày 1 tháng 1.
Tôn giáo tiếp tục ảnh hưởng đáng kể về mặt văn hóa và xã hội đến mục đích và chức năng của những cam kết năm mới của mọi người. Chẳng hạn, vào thế kỷ 19, đạo Tin Lành nhấn mạnh việc đưa ra các cam kết liên quan đến tôn giáo, tâm linh và tính cách đạo đức.
Tuy nhiên, vào những năm 1800, một số bằng chứng cho thấy người ta bắt đầu châm biếm các cam kết. Ví dụ, tạp chí Hibernian của Walker (1802) đã đưa ra một loạt cam kết mang tính trào phúng: “Các chính khách cam kết không có mục đích nào khác ngoài lợi ích của đất nước”.
Việc đưa ra cam kết năm mới dần trở thành thông lệ. Người ta lập rồi lại phá vỡ cam kết, tương tự những gì họ vẫn làm cho đến ngày nay. Theo một nghiên cứu của YouGov dựa trên những cam kết mà người dân Anh đã đưa ra vào cuối năm 2021, chỉ có 28% số người được khảo sát cho biết đã hoàn thành những cam kết. Hơn một nửa trong số đó (53%) cho biết đã cố gắng giữ một số cam kết, và 17% thừa nhận rằng không thực hiện được bất cứ cam kết nào.
Ở những nền văn hóa khác nhau, mọi người ăn mừng năm mới (vào những thời điểm khác nhau) và đưa ra cam kết. Giống như các nền văn minh cổ đại cầu nguyện cho mùa màng bội thu, những cam kết ngày nay cũng có xu hướng thể hiện các giá trị xã hội. Theo khảo sát của Statista về cam kết năm mới của người dân Đức, hầu hết mọi người hy vọng tránh được căng thẳng trong năm mới, tiếp theo là dành nhiều thời gian hơn cho bạn bè và gia đình, tập thể dục nhiều hơn, ăn uống lành mạnh hơn và dành nhiều thời gian cho bản thân.
Có thể thấy, những cam kết giờ đây thường mang tính thế tục hơn là bản chất tôn giáo hoặc xã hội. Song nhìn chung, những cam kết năm mới vẫn tiếp tục thu hút trí tưởng tượng, hy vọng và lời hứa của mọi người về những điều tốt đẹp hơn. Sau 4000 năm, năm mới vẫn tiếp tục tượng trưng cho một ngưỡng cửa mới. Một cơ hội cho một khởi đầu mới.
Nguồn: The Conversation,
The Standard, The Times Tribune
Bài đăng số 1280 (số 8/2024) KH&PT