Ung thư nguy hiểm hơn khi khối u mất nhiễm sắc thể Y

Từ nhiều thập kỷ trước, các nhà khoa học đã biết rằng tế bào ung thư thường mất nhiễm sắc thể Y, nhưng tác động cụ thể của hiện tượng này vẫn chưa rõ ràng. Năm 2023, nhóm nghiên cứu của nhà sinh học ung thư Dan Theodorescu tại Đại học Arizona (Tucson, Mỹ) đã cho thấy mất nhiễm sắc thể Y khiến ung thư bàng quang ở người trở nên nguy hiểm hơn. Ngoài ra, nhiễm sắc thể Y cũng có thể biến mất khỏi các tế bào miễn dịch khi đàn ông già đi, làm tăng nguy cơ tử vong do ung thư.

Trong nghiên cứu mới nhất, nhóm của Theodorescu đã phân tích dữ liệu biểu hiện gen từ một kho lưu trữ lớn các hệ gen tế bào ung thư. Họ phát hiện rằng nhiều loại ung thư khác nhau có thể rút ngắn thời gian sống của nam giới, nếu khối u của họ mất nhiễm sắc thể Y, so với những nam giới vẫn còn nhiễm sắc thể này trong khối u.

Họ cũng xác định đột biến mất nhiễm sắc thể Y xảy ra cả ở tế bào ung thư lẫn tế bào miễn dịch xâm nhập vào khối u để bảo vệ cơ thể. Trong các tế bào ung thư, đột biến mất nhiễm sắc thể Y làm tăng số lượng và mức độ nghiêm trọng của các đột biến khác, đồng thời gây ra những thay đổi khiến tế bào ung thư khó bị hệ miễn dịch phát hiện hơn.

Trong khi đó, việc thiếu nhiễm sắc thể Y ở tế bào miễn dịch lại khiến chúng chuyển sang trạng thái không hoạt động hoặc hoạt động kém hơn bình thường, dẫn đến suy giảm khả năng tiêu diệt ung thư. “Khi hai điều đó xảy ra đồng thời,” Theodorescu nói, “thì thực sự rất tệ.”

Một điểm đáng chú ý là nhóm nghiên cứu quan sát thấy mức độ mất nhiễm sắc thể Y ở tế bào ung thư tỷ lệ thuận với mức độ mất nhiễm sắc thể Y ở tế bào miễn dịch nằm trong cùng một khối u.

Giả thuyết là có thể có một loại “tín hiệu hóa học lạ” (chemoattraction) thu hút có chọn lọc các tế bào miễn dịch đã mất nhiễm sắc thể Y từ máu vào khối u. Nhưng một khả năng còn gây tranh cãi hơn là chính tế bào ung thư ác tính có đột biến mất nhiễm sắc thể Y gây ra tình trạng tương tự ở các tế bào miễn dịch xung quanh.

Ý tưởng này nảy sinh khi nhóm nghiên cứu tạo ra những khối u không có nhiễm sắc thể Y ở chuột, trong khi các tế bào miễn dịch trong máu của chúng vẫn mang nhiễm sắc thể Y đầy đủ. Kết quả: trong nhiều mô hình ung thư khác nhau, khối u chứa đầy tế bào miễn dịch bị mất nhiễm sắc thể Y. Điều này cho thấy tế bào miễn dịch ban đầu đến khối u trong trạng thái khỏe mạnh, nhưng bị mất nhiễm sắc thể Y khi đã vào trong đó.

Phân tích sâu hơn dữ liệu từ kho các hệ gen tế bào ung thư cũng cho thấy, mức độ mất nhiễm sắc thể Y trong tế bào ung thư của nam giới có thể giúp dự đoán thời gian sống còn lại của họ. Tương tự, mức độ mất nhiễm sắc thể Y ở tế bào miễn dịch xâm nhập vào khối u cũng giúp dự đoán tốc độ tiến triển của ung thư. Nghĩa là có thể đo mức độ mất nhiễm sắc thể Y trong mẫu sinh thiết để tiên lượng bệnh.

"Đây là những kết quả rất bất ngờ, có thể mang tính đột phá và mở ra hàng loạt hướng nghiên cứu mới,” theo Rahul Roychoudhuri - chuyên gia miễn dịch ung thư tại Đại học Cambridge (Anh).

Đồng thời, ông nhấn mạnh cần nghiên cứu thêm để kiểm chứng trực tiếp cơ chế “lây nhiễm” đột biến mất nhiễm sắc thể Y, và xem liệu đột biến này có thực sự gây ra thay đổi chức năng ở tế bào miễn dịch hay không.

Kết quả nghiên cứu được công bố ngày 4/6/2025 trên tạp chí Nature.