Startup năng lượng xanh ở Đông Nam Á: Đối mặt với những thách thức

Đầu tháng ba năm nay, công ty khởi nghiệp năng lượng tái tạo SmartSolar do Kevin Junker sáng lập, thông báo họ đã gọi vốn thành công 1,85 triệu USD trong vòng hạt giống. Là công ty khởi nghiệp chuyên lắp đặt và quản lý các tấm pin Mặt trời mái nhà có trụ sở tại TP.HCM, khoản vốn này sẽ giúp họ có thêm cơ hội khai thác nhu cầu năng lượng sạch đang tăng nhanh ở Việt Nam.

Theo dự tính của SmartSolar, họ sẽ sử dụng số tiền trên để mở rộng hoạt động gấp 10 lần vào cuối năm. Thoạt nghe có vẻ nhiều, nhưng đó chỉ là khởi đầu. Tổng sản lượng điện của SmartSolar có thể đáp ứng nhu cầu trung bình của 70 hộ gia đình tại Việt Nam trong một tháng.

Và rất có thể, mục tiêu mở rộng hoạt động của SmartSolar sẽ không phải là một nhiệm vụ dễ dàng trong bối cảnh hiện nay. Việc Mỹ cắt giảm các khoản viện trợ, bao gồm viện trợ trong lĩnh vực năng lượng sạch khiến các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này như SmartSolar khó thu hút các nhà đầu tư đang e ngại rủi ro.

Bối cảnh thay đổi

Trong thập kỷ qua, châu Á đã trở thành “miền đất hứa” của các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực năng lượng sạch. Nhiều quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam đã chứng kiến ​​sự bùng nổ của các công ty đang tìm cách thay đổi việc sản xuất và tiêu thụ năng lượng. Những giải pháp như pin Mặt trời mái nhà, các trang trại điện gió và phương tiện giao thông chạy bằng điện len lỏi qua những con phố đông đúc. Các công ty khởi nghiệp ở châu Á không chỉ chạy theo xu hướng mà còn tạo ra xu hướng, phát triển công nghệ khai thác các nguồn lực địa phương và giải quyết các thách thức riêng của của khu vực.

Tuy nhiên, nguồn vốn đầu tư cho các công ty khởi nghiệp năng lượng sạch đang dần suy giảm, đặc biệt là ở Đông Nam Á. Các nhà đầu tư lo lắng về lãi suất tăng và bất ổn kinh tế toàn cầu, ngày càng trở nên thận trọng.

Năm ngoái, Junker đã tiếp cận với Tập đoàn Tài chính phát triển quốc tế Mỹ (DFC) - họ cho biết đã đầu tư 100 triệu USD mỗi năm vào các dự án năng lượng tái tạo. Ngoài ra, ông cũng làm việc với nhiều quỹ đầu tư khác của chính phủ bao gồm Norfund của Na Uy, British International Investment của Anh và GIZ của Đức.

Tuy nhiên, DFC không còn là một nhà đầu tư hứa hẹn. Hiện nay, họ phải chuyển hướng sang đầu tư vào năng lượng, cơ sở hạ tầng và công nghệ nhằm chống lại Sáng kiến ​​Vành đai và con đường của Trung Quốc. Vào cuối tháng một năm nay, Mỹ đột ngột hủy bỏ các hoạt động tài trợ của USAID, cơ quan liên bang quản lý viện trợ nước ngoài và hỗ trợ phát triển.

“Mỹ không phải là bên duy nhất tham gia. Nhưng đáng lẽ có bảy bên tham gia, giờ chỉ còn sáu”, Junker nói với Mongabay. “Tôi nghĩ các công ty khởi nghiệp sẽ thấy rõ tác động vào các vòng gọi vốn sau, khi cần số tiền lớn hơn”.

Chẳng hạn, tháng 7 năm ngoái, công ty khởi nghiệp Xurya Daya Indonesia có trụ sở tại Jakarta, hoạt động trong lĩnh vực tương tự SmartSolar, đã gọi vốn thành công 55 triệu USD từ các quỹ của Na Uy, Thụy Điển và Vương quốc Anh - tăng gấp đôi số vốn mà công ty đã huy động được so với lần đầu tiên vào năm 2018.

Giờ đây, mọi thứ đã thay đổi. Giữa bối cảnh đầy lo ngại về tình hình địa chính trị, trong khi Mỹ và một số khu vực ở châu Á dường như đang lùi bước trong thúc đẩy năng lượng tái tạo, môi trường đầu tư cho các công ty khởi nghiệp năng lượng sạch có thể sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức.

Trong bốn tháng đầu năm nay, công ty khởi nghiệp Swap Energi có trụ sở tại Indonesia, cung cấp xe máy điện có pin có thể hoán đổi, chỉ bán được khoảng 2.000 xe, giảm mạnh so với doanh số 7000 xe trong ba tháng của năm ngoái. Vào thời điểm đó, Chính phủ Indonesia có chính sách hỗ trợ 7 triệu rupiah (423 USD) cho mỗi xe máy điện nhằm thúc đẩy doanh số.

Cách đây ba tháng, Bộ trưởng Điều phối kinh tế Indonesia, Airlangga Hartarto, cho biết khoản trợ cấp đã kết thúc vào tháng 12 năm ngoái sẽ được gia hạn trong năm nay. Nhưng đến nay, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto đã cắt giảm gần 9% ngân sách trên cả nước, bao gồm cả cơ sở hạ tầng giao thông, hỗ trợ nhà ở công cộng và chương trình ăn trưa miễn phí cho học sinh - tất cả nếu duy trì đến cuối thập kỷ này sẽ tiêu tốn 29 tỷ USD.

Vào tháng 2 năm nay, Ngân hàng Indonesia thông báo sẽ mua 130 nghìn tỷ rupiah (7,7 tỷ USD) trái phiếu chính phủ, về bản chất là in tiền, để góp phần chi trả cho chương trình nhà ở được trợ cấp - một lời hứa trong chiến dịch tranh cử của Prabowo.

Trước tình trạng này, đồng rupiah đã giảm xuống gần mức thấp nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á vào cuối những năm 1990, do lo ngại về tăng trưởng chậm và giá cả tăng. Nguy cơ thuế quan của Mỹ đối với hàng xuất khẩu máy móc và đồ điện tử, hàng may mặc và giày dép của Indonesia - những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước này sang Mỹ, làm tăng thêm những lo ngại về kinh tế vĩ mô.

Chia sẻ với Mongabay, nhà đồng sáng lập Swap Energi Kevin Phang nhận xét các kế hoạch tài chính của Indonesia không quan tâm nhiều đến việc tài trợ cho xe điện. “Chính phủ tập trung vào thực phẩm hoặc nhà ở”, Phang nói. “Chúng tôi nghe nói sẽ có trợ cấp, nhưng chẳng biết như thế nào và bao giờ”.

Các công ty khởi nghiệp năng lượng tái tạo đang gặp không ít khó khăn trong thu hút nguồn vốn đầu tư. Có lẽ, lĩnh vực này không còn quá hấp dẫn với các nhà đầu tư - họ chủ yếu quan tâm đến trí tuệ nhân tạo và công nghệ tài chính, đặc biệt trong bối cảnh lãi suất cao.

Và dù trong lĩnh vực nào đi chăng nữa, họ cũng không muốn startup duy trì mô hình “đốt tiền”. Swap Energi đã huy động được 22 triệu USD vốn đầu tư mạo hiểm vào năm 2024. Phang cho biết các nhà đầu tư yêu cầu các startup tránh đốt tiền cho các chương trình khuyến mãi để thu hút người dùng nhanh chóng. Thay vào đó, họ muốn các công ty nhanh chóng thu được lợi nhuận, thường là trong vòng một năm. Phang cho biết Swap đang có lãi.

Sự bất ổn kinh tế ở Mỹ, do vấn đề thuế quan và thái độ cứng rắn với lĩnh vực năng lượng tái tạo của chính quyền Trump khiến các quỹ đầu tư mạo hiểm gặp khó khăn trong huy động vốn từ các đối tác. “Quá trình chuyển đổi năng lượng hiện nay gặp một chút vấn đề vì Mỹ đã chấm dứt nhiều chính sách thúc đẩy xe điện”, Phang cho biết.

“Mùa đông gọi vốn” không chỉ đến với các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực năng lượng sạch. Trên thực tế, đây là tình trạng chung với các công ty khởi nghiệp trong mọi lĩnh vực ở Đông Nam Á. Theo báo cáo gần đây của DealStreetAsia, giá trị tài trợ cho các startup Đông Nam Á trong năm ngoái đã giảm 40%, chỉ còn 4,6 tỷ USD.

Tìm kiếm cơ hội mới

Khi nguồn lực đang ngày càng hẹp lại, các nhà đầu tư đã chuyển hướng, tìm kiếm sự hỗ trợ từ các cơ quan phát triển châu Âu. Junker cho biết sự hỗ trợ từ các cơ quan liên kết với chính phủ như Norfund có thể sẽ củng cố niềm tin của các nhà đầu tư, từ đó mở ra cánh cửa cho công ty khởi nghiệp tiếp cận các cơ quan quản lý và nhà cung cấp.

SmartSolar đang tìm cách mở rộng hoạt động dưới sự hỗ trợ của GIZ, tổ chức hợp tác quốc tế của Đức. Tổ chức này đang hỗ trợ SmartSolar kết nối với chính quyền địa phương, tạo điều kiện cho hoạt động của doanh nghiệp đồng thời thúc đẩy xuất khẩu của đất nước.

Nhu cầu điện của Việt Nam dự kiến ​​sẽ tăng lên 14% trong năm nay. Chính phủ đang thúc đẩy năng lượng tái tạo nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng điện mà không gây áp lực lên lưới điện. Công ty này đang cân nhắc về việc bán thiết bị, bao gồm cả tấm pin, thay vì cho thuê và bảo trì - giải pháp mà họ đang cung cấp cho các khách hàng doanh nghiệp.

Junker cho biết, SmartSolar cần thuyết phục khách hàng rằng giải pháp của họ sẽ giúp tiết kiệm chi phí bằng cách “tự cung, tự cấp” chứ không phải là bán điện dư thừa vào lưới điện – đòi hỏi sự nâng cấp nhằm đối phó với tính bất định của năng lượng Mặt trời. “Chúng ta cần xem xét về việc làm gì phù hợp trong khuôn khổ các quy định của nhà nước để thực hiện được mục tiêu mà không cần phải tăng thêm gánh nặng chi phí hàng tỷ đô la cho các nhà cung cấp điện năng quốc gia”, Junker nói.

Nguồn: Mongabay, DealStreetAsia