Làn sóng khởi nghiệp protein thay thế đang thoái trào

Bức tranh đầy ảm đạm

Công ty khởi nghiệp Remastered Foods (Anh) đã ngừng phát triển thịt xông khói thuần chay. Unreal Food (Mỹ) đã ngừng sản xuất các sản phẩm thay thế trứng có nguồn gốc thực vật. Trong khi đó, startup sản xuất thịt thuần chay Meatless Farm (Anh) đang tìm lại chỗ đứng trên thị trường sau khi đứng trên bờ vực phá sản vào năm 2023. Cuộc thanh trừng trong ngành protein thay thế trên thế giới đã diễn ra và đang tiếp tục lan rộng.

Tình thế hoàn toàn đảo ngược so với một thập kỷ trước, nhiều người cho rằng các sản phẩm protein truyền thống như thịt từ động vật sẽ sớm lỗi thời vì các loại thịt thay thế sẽ lên ngôi. Người ta kỳ vọng chúng vẫn có hương vị tương tự, thậm chí còn thơm ngon hơn so với thịt truyền thống, đồng thời không gây ra những tác động xấu đến môi trường hay những tranh cãi về giết mổ động vật.

Viễn cảnh đầy hứa hẹn đã thổi bùng làn sóng protein thay thế trên toàn cầu. “Khi đó, một lượng lớn vốn đầu tư mạo hiểm đã đổ vào các công ty sản xuất protein thay thế. Những tiến bộ công nghệ mới ra đời, đơn cử là công nghệ sản xuất hợp chất heme của Impossible Foods (Mỹ) giúp các loại thịt từ thực vật có hương vị giống thịt truyền thống. Tất cả đều là những thành tựu đáng ghi nhận. Số lượng công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này tăng lên nhanh chóng”, Christie Lagally, người sáng lập Rebellyous Foods, một công ty sản xuất thịt gà thay thế tại Mỹ, cho biết.

Tuy nhiên, cùng với những biến động của nền kinh tế toàn cầu trong những năm gần đây, thị trường protein thay thế đang dần thu hẹp. Nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực protein thay thế trong năm 2024 giảm 27% so với năm trước. Hầu hết nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực protein thay thế vẫn đến từ châu Âu (50%), đạt 528 triệu USD. Bắc Mỹ đứng thứ hai với 38% và châu Á đứng thứ ba với 10%.

Trong số các loại protein thay thế, thịt nuôi cấy và protein từ thực vật là những lĩnh vực sụt giảm vốn đầu tư nhiều nhất, lần lượt là 40% và 64%. Đáng lo ngại là lĩnh vực thịt nuôi cấy chỉ nhận được 6 triệu USD tài trợ trong nửa cuối năm 2024. Theo Sharyn Murray, Giám đốc Tài chính và Đầu tư tại Good Food Institute, một tổ chức nghiên cứu về protein thay thế, xu hướng sa thải, sáp nhập và thâu tóm sẽ tiếp tục diễn ra trong năm nay. “Mặc dù là thách thức đối với từng công ty, song đây là xu hướng tự nhiên trong quá trình phát triển của lĩnh vực này, có thể góp phần thúc đẩy sự tiến bộ về công nghệ và vận hành của các công ty còn trụ lại”, bà nói.

Không ít startup trong lĩnh vực này đã lặng lẽ rời thị trường hoặc đang ở trong tình trạng “thoi thóp”. Cách đây sáu năm, Beyond Meat (Mỹ) - một trong những startup dẫn đầu về sản xuất protein thay thế, đã lên sàn vào năm 2019 với mức định giá 1,5 tỷ USD, vốn hóa thị trường của công ty này đã nhanh chóng tăng vọt lên 10 tỷ USD với doanh thu hàng trăm triệu USD. Nhưng đến năm 2023, họ đã sa thải 19% nhân sự giữa bối cảnh doanh số bán hàng suy giảm. Tương tự, đối thủ lớn nhất của công ty này là Impossible Foods cũng cắt giảm 20% nhân viên vào đầu năm 2023. Hiện nay, giá trị vốn hóa thị trường của Beyond Meat còn khoảng 200 triệu USD, giá cổ phiếu của công ty đã giảm khoảng 97% so với mức đỉnh điểm và vẫn chưa có lãi.

Sự nghi ngờ về tính bền vững

Bất chấp bức tranh toàn cảnh đầy u ám, nhiều người vẫn đặt niềm tin vào protein thay thế, thậm chí còn cho rằng đây là chìa khóa góp phần giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu, bởi chăn nuôi là một trong những lĩnh vực phát thải nhiều nhất. Mặc dù đây là vấn đề toàn cầu song việc giảm phát thải trong chăn nuôi đặc biệt quan trọng đối với các nước châu Á vì châu lục này cung cấp hơn một nửa lượng protein động vật cho thế giới, bao gồm động vật trên cạn và hải sản, theo một báo cáo do Asia Research Engagement, một tổ chức về đầu tư vào phát triển bền vững, có trụ sở tại Singapore, công bố vào năm 2023. Theo báo cáo, nếu khu vực này muốn hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu, họ phải giảm sản xuất protein động vật và chuyển sang nguồn protein thay thế khác vào năm 2030.

Việc đạt được mục tiêu chuyển sang các loại protein thay thế ở khu vực Đông Nam Á phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ chính sách của chính phủ cho đến chiến lược doanh nghiệp. Tuy nhiên, yếu tố then chốt là sở thích của người tiêu dùng. Theo Michelle Huang, nhà phân tích thực phẩm tiêu dùng tại Rabobank, khách hàng sẽ là yếu tố quyết định sự tăng trưởng của các loại protein thay thế trong tương lai. Hiện tại, rào cản chính trong việc tiêu thụ các loại protein thay thế là vấn đề hương vị, kết cấu và giá cả. “Chúng tôi chưa thấy những đột phá về công nghệ để các sản phẩm protein thay thế có hương vị và giá cả giống/hoặc gần giống với các sản phẩm thông thường”, Huang nói.

Đây cũng là bài toán chung của các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực protein thay thế trên thế giới. Dù kết quả khảo sát cho thấy số lượng người Mỹ thích hương vị của các loại thịt thay thế có xu hướng tăng trong năm 2024 nhưng mức tối đa cũng chỉ là 36%. Mối quan tâm chính của người tiêu dùng vẫn là hương vị. “Hầu hết các loại thịt thay thế ngày nay đều chưa có hương vị như người dùng mong muốn. Các loại protein thực vật như đậu nành, đậu Hà Lan hoặc đậu tằm thường mang lại hương vị lạ hoặc nhạt nhẽo”, Anas Erridaoui, đồng sáng lập startup công nghệ thực phẩm Fungu’it (Pháp), giải thích. “Nhiều công ty cố gắng khắc phục điều này bằng cách sử dụng chiết xuất nấm men hoặc các chất phụ gia nhân tạo, nhưng kết quả vẫn chưa thuyết phục”.

Hơn nữa, nhiều người cũng hoài nghi về “giá trị cốt lõi” của protein thay thế - hứa hẹn sẽ giảm thiểu tác động đến môi trường. Nhiều startup sản xuất protein thay thế tuyên bố sản phẩm của họ “sạch đến mức thực sự được tạo ra từ hư không”, với quy trình khép kín “hoàn toàn không sử dụng các tài nguyên nông nghiệp truyền thống”. Tuy nhiên, sự thật không phải như vậy.

Giống như mọi sản phẩm thay thế khác, việc sản xuất trong nhà máy hoặc phòng thí nghiệm vẫn đòi hỏi các nguyên liệu đầu vào. Nhiều nhà sản xuất thường che giấu điều này, chỉ nói chung chung là sản phẩm protein thay thế có nguồn gốc thực vật, không chỉ ra nguồn gốc và quy trình sản xuất các nguyên liệu đầu vào, ví dụ như các loại hạt đậu. Bởi lẽ, để tạo ra sản phẩm cuối cùng cần rất nhiều công đoạn chế biến, tiêu tốn các nguồn tài nguyên như điện, nước. Dù chỉ trích hoạt động chăn nuôi truyền thống ảnh hưởng đến môi trường, những người ủng hộ protein thay thế dường như im lặng về việc sử dụng các nguồn tài nguyên trong quá trình sản xuất tại các nhà máy.

“Trong một hội nghị, một nhà sản xuất thịt nhân tạo từng chia sẻ với tôi rằng sẽ cần một lò phản ứng sinh học có kích cỡ bằng một con cá voi xanh để sản xuất một chiếc bánh mì kẹp thịt mỗi tuần cho toàn bộ dân số San Francisco - một thành phố nhỏ, với dân số chỉ hơn tám trăm nghìn người”, Julie Guthman, nhà địa lý và giáo sư nghiên cứu cộng đồng ở Đại học California, chia sẻ. “Tóm lại, với tư cách là một dự án về môi trường, protein thay thế rất phù hợp với tầm nhìn của chủ nghĩa sinh thái hiện đại, coi trọng việc bảo vệ tự nhiên ‘ở ngoài trời’, do đó mọi hoạt động bị coi là gây hại với tự nhiên sẽ được giới hạn ở trong nhà hoặc những không gian được phân định rõ ràng. Nhưng tất nhiên, cần đủ loại ‘tự nhiên’ để cung cấp cơ sở hạ tầng, năng lượng và nguyên liệu đầu vào để tạo ra thực phẩm trong nhà, và hoạt động này phải diễn ra ở đâu đó. Điều này cho thấy giải pháp công nghệ môi trường của protein thay thế có vẻ giống một trò lừa bịp: nó chỉ thay đổi địa điểm gây hại cho môi trường chứ không phải là hoàn toàn không gây hại”.

Nguồn: Fast Company, Green Queen, CNBC