Từ lâu, các nhà nghiên cứu tin rằng chúng ta không lưu giữ được những trải nghiệm này vì phần não chịu trách nhiệm giữ ký ức – hồi hải mã – vẫn tiếp tục phát triển mạnh đến tuổi vị thành niên và không thể mã hóa ký ức trong những năm đầu đời. Nhưng các nhà nghiên cứu từ ĐH Yale (Mỹ) đã tìm thấy bằng chứng cho thấy mọi chuyện không diễn ra như vậy.
Có một thuật ngữ cho việc chúng ta không thể nhớ những sự kiện cụ thể trong những năm đầu đời: chứng mất ký ức về thời thơ ấu (infantile amnesia). Song, việc nghiên cứu hiện tượng này không hề dễ dàng.
Nhóm nghiên cứu cho biết ký ức tình tiết là ký ức về những sự kiện hoặc trải nghiệm cụ thể trong đời mà ta có thể diễn đạt và mô tả cho người khác, ví dụ như sáng nay ta ăn gì, ở đâu. Tuy nhiên, trẻ sơ sinh chưa phát triển khả năng ngôn ngữ nên không thể chia sẻ ký ức với người khác, dù có thể chúng lưu giữ ký ức theo cách nào đó.
Vì vậy, họ muốn xác định một phương pháp hiệu quả để kiểm tra ký ức tình tiết của trẻ sơ sinh. Họ cho trẻ sơ sinh từ 4 tháng đến 2 tuổi xem những hình ảnh về một khuôn mặt, vật thể hoặc khung cảnh mới. Sau khi đứa trẻ đã xem thêm một số hình ảnh khác, các nhà nghiên cứu cho chúng xem lại một hình ảnh từng xem trước đó bên cạnh một hình ảnh mới.
Họ cho rằng nếu trẻ nhìn thấy một hình ảnh lặp lại, nó sẽ nhìn hình ảnh đó lâu hơn hình ảnh mới bên cạnh. Điều này có thể diễn giải là trẻ sơ sinh nhận ra hình ảnh quen thuộc.
Hơn một thập niên trước, nhóm nghiên cứu này đã đi tiên phong trong việc thực hiện chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) với trẻ sơ sinh lúc tỉnh táo – một điều rất khó thực hiện vì trẻ sơ sinh có quãng thời gian tập trung ngắn, không thể nằm im hay làm theo hướng dẫn. Trong nghiên cứu mới này, họ đã đo lường hoạt động trong hồi hải mã của trẻ sơ sinh khi chúng xem các hình ảnh để xem hoạt động của hồi hải mã có liên quan tới khả năng lưu giữ ký ức của trẻ sơ sinh hay không.
Kết quả, họ phát hiện hồi hải mã của trẻ hoạt động càng nhiều khi lần đầu nhìn thấy hình ảnh, chúng sẽ nhìn hình ảnh đó lâu hơn khi sau này nó xuất hiện trở lại. Và phần sau của hồi hải mã (phần gần phía sau đầu hơn), nơi hoạt động mã hóa diễn ra mạnh nhất, cũng là khu vực gắn kết nhiều nhất với ký ức tình tiết ở người trưởng thành.
Phát hiện này đều diễn ra ở toàn bộ 26 trẻ tham gia thử nghiệm, song tác động lớn nhất ở trẻ lớn hơn 12 tháng tuổi (một nửa đối tượng trong nhóm mẫu). Ảnh hưởng của độ tuổi dẫn tới một lý thuyết phức tạp hơn về cách hồi hải mã phát triển để hỗ trợ khả năng học hỏi và ghi nhớ.
Trước đây, nhóm nghiên cứu phát hiện hồi hải mã ở trẻ sơ sinh 3 tháng tuổi thể hiện một loại ký ức khác gọi là “học thống kê”. Trong khi ký ức tình tiết liên quan đến những sự kiện cụ thể như kể lại chuyện sáng nay ta ăn bánh mỳ ở quán gần nhà, thì học thống kế lại tập trung vào việc rút ra các mẫu quy luật từ nhiều sự kiện, chẳng hạn như quán này trông như thế nào, ở quanh khu này có những món ăn gì.
Hai loại ký ức này sử dụng các đường dẫn thần kinh khác nhau trong hồi hải mã. Các nghiên cứu trên động vật trước đây đã phát hiện con đường học thống kê nằm ở phần trước của hồi hải mã (khu vực gần phía trước đầu) phát triển trước ký ức tình tiết.
Vì thế, nhóm nghiên cứu nghi ngờ rằng ký ức tình tiết có thể xuất hiện muộn hơn ở trẻ sơ sinh, khoảng sau một tuổi hoặc hơn. Tiến trình phát triển này được nhóm nghiên cứu xem là hợp lý khi xét tới các nhu cầu của trẻ sơ sinh: ở giai đoạn đó, học thống kê là yếu tố quan trọng để trẻ phát triển ngôn ngữ, thị giác, ý tưởng... Vì thế, dễ hiểu vì sao học thống kê phát huy tác dụng trước ký ức tình tiết.
Dù vậy, nghiên cứu mới cho thấy ký ức tình tiết có thể được hồi hải mã mã hóa sớm hơn những nhận định trước đây, trước cả những ký ức sớm nhất mà ta có thể kể lại khi trưởng thành. Vậy, điều gì xảy ra với những ký ức này?
Có một vài khả năng. Một là những ký ức này không được chuyển đổi thành trí nhớ dài hạn và vì thế đơn giản là chúng không tồn tại lâu. Khả năng khác là ký ức vẫn ở đó rất lâu sau khi quá trình mã hóa xảy ra, nhưng chúng ta không tthể tiếp cận chúng. Nhóm nghiên cứucho rằng khả năng thứ hai có thể là đáp án.
Nhóm đã kiểm tra xem liệu trẻ sơ sinh, trẻ ở độ tuổi chập chững biết đi và lớn hơn có thể nhớ các video quay tại nhà từ góc nhìn của chúng hồi bé hơn không. Các kết quả thử nghiệm ban đầu tạm thời cho thấy những ký ức này có thể tồn tại đến độ tuổi mầm non trước khi phai mờ.
Việc kết quả từ các nghiên cứu trên người của nhóm hết sức tương đồng với các bằng chứng trên động vật gần đây cho thấy chứng mất ký ức về thời thơ ấu là vấn đề truy xuất ký ức. Nhóm đang tiếp tục theo dõi mức độ bền vững của ký ức hồi hải mã trong thời thơ ấu và xem xét một khả năng gần như chuyện khoa học viễn tưởng là những ký ức này vẫn tồn tại dưới dạng nào đó đến tuổi trưởng thành, dù không thể tiếp cận được.
Nghiên cứu đã được đăng trên tạp chí Science.
Nguồn: