Nghiên cứu mới do Trường Y học Cộng đồng Mailman (Đại học Columbia) chủ trì cho thấy nhiệt độ tăng thêm hơn 2°C, kết hợp với nồng độ CO2 cao, dẫn đến nồng độ asen vô cơ trong gạo cao hơn.
Đây cũng là nghiên cứu đầu tiên tìm hiểu chi tiết về tình trạng tích tụ asen ở gạo khi cả lượng khí CO2 và nhiệt độ đều tăng.
Asen là một kim loại độc hại không mùi, không màu và không vị ở hai dạng vô cơ và hữu cơ, có sẵn trong đất và trầm tích. PGS.TS Trần Thị Tuyết Hạnh (Trường Đại học Y tế Công cộng, HUPH), người không tham gia vào nghiên cứu, cho biết asen đi vào cơ thể con người qua đường ăn uống, thậm chí là không khí qua đường thở, ước tính mỗi ngày khoảng 20-300 mg, trong đó khoảng 25% là asen vô cơ, phần còn lại là asen hữu cơ.
Asen vô cơ dễ tích lũy trong cơ thể, trong khi các dạng asen hữu cơ trong thức ăn như asenobetain, asenocholin tương đối không độc và dễ dàng bị đào thải. Asen đi vào cơ thể con người qua nhiều con đường nhưng lúa gạo là một con đường quan trọng do nó tích lũy hàm lượng asen cao hơn 20 – 22 lần so với các loại cây lương thực khác.
Việt Nam là một trong những nước có mức phơi nhiễm asen từ gạo cao. Nguồn:Pixabay Sau một thập kỷ quan sát và phân tích quá trình phát triển của cây lúa, các nhà nghiên cứu khám phá ra rằng sự kết hợp của nhiệt độ và lượng khí CO2 tăng cao sẽ kích thích rễ phát triển. Rễ càng phát triển thì lượng carbon (dồi dào trong không khí) được bơm vào đất càng nhiều – đây có thể là nguồn thức ăn cho vi khuẩn trong đất sinh sôi nảy nở và tạo ra asen. Khi đất trồng lúa ngập nước, oxy sẽ cạn kiệt, khiến vi khuẩn trong đất phụ thuộc nhiều hơn vào asen để tạo năng lượng. Kết quả cuối cùng là asen tích tụ trong ruộng lúa nhiều hơn và có nhiều rễ hơn để đưa asen lên hạt gạo đang phát triển.
Nhưng nghịch lý ở chỗ, lượng asen tích tụ trong đất lại tỷ lệ thuận với năng suất cây trồng (nhiều rễ hơn và nhiều carbon hơn đều là những yếu tố thúc đẩy năng suất).
Trong khi đó, ảnh hưởng độc hại đối với sức khỏe khi tiếp xúc lâu dài với asen vô cơ đã được chứng minh rõ ràng: đó là nguy cơ mắc nhiều bệnh như ung thư phổi, bàng quang, da, bệnh tim thiếu máu cục bộ. Bằng chứng mới còn cho thấy việc tiếp xúc với asen có thể liên quan tới bệnh tiểu đường, kết quả thai kỳ bất lợi, các vấn đề phát triển thần kinh, và ảnh hưởng tới hệ miễn dịch.
Nhóm tác giả nhấn mạnh, trên thực tế, gạo ở những khu vực như miền nam Trung Quốc, Đông Nam Á và Nam Á chính là một nguồn gây ra asen trong chế độ ăn uống.
Khi đo lường các tác động của nhiệt độ và CO2 tăng trên 28 loại gạo trong hơn 10 năm ngoài thực địa bằng phương pháp FACE (tăng mức CO2 trong không khí tự do), kết hợp với các kỹ thuật mô hình hóa tiên tiến, nhóm đã ước tính lượng asen vô cơ và nguy cơ sức khỏe (bao gồm ung thư và các bệnh khác) cho bảy quốc gia châu Á: Bangladesh, Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Myanmar, Philippines và Việt Nam.
Cụ thể, nghiên cứu phỏng đoán, tới năm 2050, hàng chục triệu người châu Á sẽ mắc ung thư, cụ thể là các bệnh ung thư phổi và bàng quang. Việt Nam là một trong những nước có mức phơi nhiễm asen từ gạo cao nhất. Ở nước ta, trong điều kiện môi trường bình thường, mức phơi nhiễm asen vô cơ trung bình từ gạo là 5,80 × 10⁻⁴ mg/kg/ngày. Nhưng nếu nhiệt độ và CO2 tăng lên, thì con số này sẽ tăng lên 8,33 × 10⁻⁴ mg/kg/ngày.
Nghiên cứu mới đã nhấn mạnh đòi hỏi cấp thiết phải giảm tình trạng phơi nhiễm asen ở gạo do biến đổi khí hậu trong tương lai gần. Ví dụ, nỗ lực lai tạo các giống cây trồng giảm thiểu việc hấp thụ asen, cách quản lý đất trồng lúa để phá vỡ điều kiện yếm khí (kỹ thuật tưới ướt khô xen kẽ), thay đổi cách quản lý đất và các chất bổ sung để giảm sự hấp thụ asen vào cây lúa. Ngoài ra, còn cần các biện pháp hỗ trợ như cải thiện quá trình xử lý và chế biến gạo, giáo dục người tiêu dùng và giám sát mức phơi nhiễm asen trong quần thể dân số.
Nghiên cứu đã được công bố trên tạp chí The Lancet Planetary Health.
Nguồn: