Vì sao con người thích vàng?

Khi nhắc đến vàng, người ta thường nghĩ đến những thứ cao quý và xa hoa. Trong hàng thiên niên kỷ, con người đã say mê kim loại quý hiếm này. Các đế chế thịnh vượng nhờ sở hữu vàng, các cuộc chiến tranh đã nổ ra để giành quyền kiểm soát các khu vực có mỏ vàng, nhiều người săn tìm kho báu và nhiều nhà thám hiểm đã dành cả đời để tìm vàng.

Nhưng con người bị hấp dẫn bởi kim loại hay màu sắc của vàng? Rất khó để tách biệt hai yếu tố này, theo Peter Oakley từ Đại học Nghệ thuật Hoàng gia Anh. “Hai thứ này bổ trợ cho nhau. Ý niệm về vàng như một màu sắc gắn liền mật thiết với ý niệm về vàng như một vật liệu”, ông giải thích. Vì vậy, khi nghĩ về vàng dưới tư cách màu sắc, chúng ta vô thức liên tưởng đến kim loại quý - yếu tố gợi lên hình ảnh về sự giàu có và thành công.

Thuở ban đầu, những tính chất tự nhiên của vàng đóng vai trò then chốt trong việc tạo nên sức hấp dẫn của vàng. Khác với các kim loại khác, vàng tồn tại trong tự nhiên ở dạng tinh khiết, không cần quá trình chiết xuất hay nấu chảy phức tạp.

Màu vàng ánh kim đặc trưng của vàng khiến con người dễ dàng nhận biết chúng. Quan trọng hơn, vàng không bị xỉn màu hay ăn mòn, luôn giữ được vẻ ngoài sáng bóng vô thời hạn - một đặc tính mà người xưa thường gắn liền với sự bất tử và sức mạnh thần thánh.

Với tính mềm và dễ uốn, vàng trở thành vật liệu lý tưởng để chế tác những đồ trang sức tinh xảo và các vật dụng nghi lễ, cho phép những nghệ nhân biến vàng thô thành những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo, thể hiện cả sự giàu có lẫn tay nghề thủ công.

Trong cuốn Gold: Nature and Culture, nhà sử học nghệ thuật Rebecca Zorach và nhà làm phim kiêm nhà phê bình Michael Phillips Jr. viết rằng ở vùng Andes, “những hiệu ứng thị giác bắt mắt, sắc nét của ánh sáng lấp lánh, rực rỡ và màu sắc mạnh mẽ đều được coi là biểu hiện của sự linh thiêng”.

Điều này khiến người ta thường liên hệ vàng với đặc tính tỏa sáng, siêu nhiên của các vị thần trong các tôn giáo của nhiều nền văn hóa khác nhau. “Một số trong số đó là những liên tưởng về cơ thể”, các tác giả viết.

Người Aztec mô tả vàng là “phân của các vị thần”, trong khi người Inca coi vàng là “mồ hôi của Mặt trời”. Ở Ai Cập cổ đại, vàng được coi là “thịt của các vị thần”, đặc biệt là Ra - thần Mặt trời. Màu vàng rực và khả năng phản chiếu ánh sáng của kim loại này khiến người ta dễ dàng liên tưởng vàng với Mặt trời.

Trong nhiều nền văn hóa, vàng là một vật liệu linh thiêng. Các Pharaoh được chôn cất trong những chiếc quan tài dát vàng với niềm tin rằng kim loại quý này sẽ giúp đảm bảo sự bất tử của họ ở thế giới bên kia. Những mối liên hệ tôn giáo tương tự xuất hiện ở khắp các nền văn hóa. Người Hy Lạp gắn vàng với Apollo – thần Mặt trời của Hy Lạp, trong khi nhiều nền văn minh tiền Columbus sử dụng vàng trong các đồ tạo tác và nghi lễ tôn giáo. Những mối liên hệ tâm linh này đã nâng tầm vàng, vượt ra ngoài vật liệu trang trí đơn thuần, trở thành một thứ mang ý nghĩa sâu sắc.

Vàng cũng đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe và y học. Các nhà giả kim thuật Trung Quốc tin rằng uống vàng dưới dạng đan dược, ăn bằng đĩa vàng và sử dụng các vật dụng bằng vàng giúp kéo dài tuổi thọ. “Trước thế kỷ 20, vàng được sử dụng để điều trị các bệnh lý đa dạng như giang mai, bệnh tim, đậu mùa và u sầu (trầm cảm)”, theo các tác giả.

Ngày nay, các hợp chất vàng vẫn được cho là có một số tác dụng chống viêm.

Sự bền vững của vàng tạo ra một sức hút kỳ lạ và tính phản xạ cao của vàng khiến người ta cảm thấy dường như nó tỏa sáng từ bên trong, theo Oakley.

Khi nhìn dưới ánh nến, các bản thảo và biểu tượng mạ vàng thời Trung cổ trong Giáo hội Chính thống giáo Đông phương toát lên một vẻ đẹp huyền ảo, rực rỡ như thể được chiếu sáng từ bên trong.

“Màu sắc của vàng khiến mắt chuyển độngdo bề mặt lấp lánh và dường như đang lay động, giống như chuyển động của nước”, Leatrice Eiseman, Giám đốc Điều hành của Viện Màu sắc Pantone, cho biết. “Mắt người luôn bị thu hút bởi các bề mặt lấp lánh hoặc chuyển động dập dờn. Điều này là do con người cần nước để sinh tồn”.

Thị giác con người có thể phân biệt hàng triệu màu sắc, nhưng nó có thể phân biệt hàng nghìn tỷ sắc độ - kết cấu màu sắc, theo Donald Hoffman, giáo sư về khoa học nhận thức tại Đại học California, Irvine. Sắc độ có thể nhắm đến cảm xúc của con người cụ thể hơn so với các mảng màu đồng nhất vì chúng chứa nhiều thông tin hơn so với các mảng màu.

Ông đã dẫn chứng bằng hai bức tranh - một phần lông gấu xám Bắc Mỹ màu nâu và một màu nâu tương tự trên nền trơn. Khi nhìn vào sắc độ màu, tâm trí chúng ta ngay lập tức nhận ra chúng ta đang nhìn một con gấu, ông giải thích.

“Sự tiến hóa đã huấn luyện hệ thống cảm xúc của chúng ta cảnh giác với sắc độ lông gấu hơn là cảnh giác với mảng màu đồng nhất có màu sắc tương tự”.

Tương tự, khi chúng ta nhìn vào một chiếc nhẫn vàng so với một mảng màu đồng nhất tiêu chuẩn, chúng ta thấy những điểm nổi bật thú vị trên chiếc nhẫn vì kim loại này có tính phản chiếu cao.

Hoffman cho biết, nhiều doanh nghiệp đang sử dụng các thuật toán di truyền để phát triển sắc độ và nhắm vào những cảm xúc cụ thể mà họ muốn mọi người trải nghiệm liên quan đến sản phẩm hoặc thương hiệu của họ. Người ta có thể áp dụng cách làm tương tự để gợi lên những cảm xúc liên quan đến vàng.

Mọi xã hội đều coi trọng vàng và việc đầu tư vào vàng đã tồn tại qua nhiều thế kỷ.

Vàng tiếp tục được sử dụng nhiều trong tôn giáo và các nghi lễ tôn giáo. Ngoài ra, nhiều giải thưởng hiện nay trao tặng cúp vàng cho người chiến thắng. “Ý tưởng là giải thưởng làm từ một vật liệu quý được trao cho những người có tài năng quýhiếm như vật liệu đó”, Sally Augustin, một nhà tâm lý học môi trường và thiết kế, cho biết.

Trong văn hóa đại chúng, nhiều nghệ sĩ thường khoe khoang đồ trang sức bằng vàng hào nhoáng. Thông điệp ẩn chứa ở đây là họ giỏi trong lĩnh vực của mình và tích lũy được nhiều của cải. “Trong nhiều nền văn hóa, từ ‘tiền’ bắt nguồn từ ‘vàng’. Ở Trung Quốc, chữ tượng hình ‘tiền’ chính là chữ tượng hình ‘vàng’”, Oakley nói.

Sự khan hiếm của vàng đã tạo nên một vòng luẩn quẩn của ham muốn và thể hiện địa vị. Trong suốt chiều dài lịch sử, việc sở hữu vàng tượng trưng cho sự giàu có, quyền lực và địa vị xã hội. Mối liên hệ này đã ăn sâu vào tâm lý con người đến mức ngay cả trong xã hội hiện đại, nơi tiền giấy và giao dịch kỹ thuật số chiếm ưu thế, vàng vẫn giữ vững vị thế là biểu tượng tối thượng của sự giàu có.

Nguồn: CNN, Ancient Origins