Từ đầu mùa đông, chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại nhiều điểm đo ở Thủ đô thường xuyên duy trì ở mức kém đến rất xấu. Tuy nhiên, đây không phải là hiện tượng bất ngờ mà xảy ra theo chu kỳ.
Trong vòng ba thập kỷ trở lại đây, các nhà nghiên cứu ô nhiễm không khí ở Việt Nam đã đúc rút được một quy luật, từ tháng Mười năm trước đến tháng Tư năm sau là giai đoạn mà ô nhiễm không khí ở Hà Nội nói riêng và khu vực miền Bắc nói chung lên tới đỉnh điểm.
Chỉ số chất lượng không khí (AQI) ở các điểm quan trắc không khí hiển thị trên website của
Cổng thông tin quan trắc môi trường Hà Nội (có 12 trạm như vậy) trong vài tuần gần đây thường xuyên ở mức da cam (kém), đỏ (xấu), thậm chí lên đến mức tím (rất xấu).
Các điểm quan trắc này đo lường mật độ của năm chất ô nhiễm trong không khí theo từng giờ, bao gồm ozone mặt đất (O3), bụi (PM2.5, PM10), carbon monoxide (CO), nitơ dioxide (NO2) và sulfur dioxide (SO2).
Lý giải về tình trạng ô nhiễm không khí ở miền Bắc thường cao hơn vào mùa đông so với mùa hè, các nhà khoa học nói rằng nguyên nhân chính do nhiệt độ ở tầng nhiệt bề mặt thấp hơn hoặc bằng nhiệt độ tầng trên cao. Do ít có sự chênh lệch về nhiệt giữa hai tầng không khí nên ít có sự trao không khí theo trục đứng, khiến cho chất ô nhiễm trong không khí không thoát lên cao được mà chỉ là là ở tầng dưới.
Điều này có thể hình dung như có một chiếc bát vô hình úp trong bầu khí quyển, nhốt các chất ô nhiễm lại. Các đợt gió mùa đông bắc mạnh có thể giúp tình trạng ô nhiễm không khí giảm tạm thời trong một vài ngày đầu, nhưng nói chung không khí sẽ vẫn duy trì tình trạng ô nhiễm nếu không có sự cải thiện về nhiệt độ hoặc lượng mưa.
Dù mùa đông hay hè thì các nguồn gây ô nhiễm không khí cũng không thay đổi (các hoạt động giao thông, công nghiệp, nông nghiệp, dân sinh v.v.), nhưng sự khác biệt về thời tiết, khí hậu và hoạt động theo mùa của một số nguồn thải khiến cho nồng độ chất ô nhiễm thường tăng cao hơn vào mùa đông.
Chẳng hạn, một
nghiên cứu mới đây của các nhà khoa học ở Trường ĐH Khoa học và Công nghệ Hà Nội và các đồng nghiệp Pháp cho thấy đốt sinh khối/đốt rơm rạ sau mùa vụ có thể đóng góp 20 % vào nồng độ hạt bụi PM2.5, nhưng trong những tháng mùa đông, con số này có thể lên tới 51 %.
Bảo vệ trong mùa đông
Ô nhiễm không khí thường gắn với nguy cơ sức khỏe khi phơi nhiễm với nồng độ chất ô nhiễm cao hơn, bao gồm các bệnh về hô hấp, tim mạch, hen suyễn, đột quỵ. Ngoài ra, tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể gây tổn thương da, các bệnh về mắt, tác động đến hệ thần kinh, hệ miễn dịch, sức khoẻ tâm thần.
Ngày 8/1, Cục Quản lý Môi trường y tế - Bộ Y tế đã đưa ra
khuyến cáo để phòng, chống ảnh hưởng của ô nhiễm không khí tới sức khỏe người dân. Các khuyến cáo này được đưa ra dựa trên chỉ số chất lượng không khí.
Theo đó, khi chỉ số AQI ở mức trung bình (màu vàng), nhóm nhạy cảm như trẻ em, phụ nữ có thai, người mắc bệnh hô hấp, tim mạch, người cao tuổi nên giảm thời gian hoạt động ngoài trời.
Khi chỉ số AQI ở mức kém (màu da cam) trở lên, người bình thường nên giảm thời gian tham gia hoạt động ngoài trời; hạn chế hoặc tránh hoạt động tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm không khí cao như đường phố, các điểm giao cắt giao thông, các công trình xây dựng, khu vực sản xuất công nghiệp, làng nghề và các khu vực ô nhiễm khác.
Những người nhạy cảm cần hạn chế hoạt động ngoài trời và các hoạt động vận động cần gắng sức, tăng thời gian nghỉ ngơi và hoạt động nhẹ nhàng; giảm hoặc ngừng vận động ngay khi nhận thấy xuất hiện các triệu chứng như ho, tức ngực hoặc thở khò khè.
Bộ Y tế đề cũng xuất các cấp mẫu giáo, nhà trẻ, trường tiểu học có thể xem xét việc cho học sinh nghỉ học nếu chỉ số chất lượng không khí ở mức nguy hại (màu nâu) trong thời gian ba ngày liên tục.
Người dân có thể theo dõi dữ liệu về môi trường toàn quốc tại trang của Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Envisoft), trong đó có các chỉ số liên quan đến chất lượng không khí, nước mặt, nước thải và khí thải.
Ngoài ra, một số ứng dụng và mạng lưới như IQAir, PAMAir cũng cung cấp dữ liệu về chất lượng không khí tại nhiều thành phố lớn thông qua các cảm biến/máy đo chất lượng không khí thương mại của riêng mình. Mặc dù không phải là số liệu quan trắc tiêu chuẩn nhưng dữ liệu từ các thiết bị ứng dụng này vẫn có thể giúp người dân nắm bắt diễn biến và xu hướng ô nhiễm không khí.
IQAir cũng chính là nơi công bố xếp hạng chỉ số ô nhiễm không khí ở nhiều thành phố trên thế giới, mà tại nhiều thời điểm trong ngày, Hà Nội được trích dẫn là "thành phố ô nhiễm không khí nhất nhì thế giới". Trên thực tế, xếp hạng này chỉ có ý nghĩa ngay tại thời điểm đo, không phản ánh hoàn toàn nguy cơ phơi nhiễm sức khỏe với người dân địa phương trong thời gian dài hơn, và cũng không có nhiều ý nghĩa so sánh giữa các thành phố khác nhau.
|
Đăng KH&PT số 1326 (số 2/2025)