Những ngôi sao STEM ROBOTICS tỉnh lẻ

Thành tích “đáng nể”

Nhắc đến giáo dục STEM tại các địa phương vùng sâu, vùng xa còn gặp nhiều khó khăn về kinh tế, đa phần mọi người đều cho rằng hoạt động giáo dục STEM tại các địa phương này sẽ xoay quanh các hoạt động tái chế, thực hiện dự án chế tạo sản phẩm dựa trên các điều kiện có sẵn tại địa phương, chứ học sinh ít có điều kiện tiếp cận khoa học, công nghệ hiện đại.

Tuy nhiên, trải qua 5 năm triển khai giáo dục STEM trên toàn quốc theo Công văn 3089 của Bộ GD&ĐT nhằm góp phần thực hiện mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, những kết quả thu được tại nhiều địa phương đã chứng minh học sinh vùng sâu, vùng xa không hề tụt hậu so với học sinh thành thị, kể cả trong lĩnh vực thời thượng nhất là lập trình và điểu khiển robot.

Văn Quan (Lạng Sơn) nằm trong danh sách 74 huyện khó khăn nhất của cả nước, nhưng thành tích về giáo dục STEM nói chung và robotics nói riêng khiến nhiều địa phương trong cả nước phải… “ngả mũ bái phục”: 100% các trường thuộc khối tiểu học và THCS (tổng cộng 27 trường) đều được trang bị robot giáo dục KCbot của Việt Nam (có giá hơn 2 triệu đồng/robot) và học sinh tại các trường đều được học lập trình robot ảo trong giờ học ngoại khóa – Phòng GD&ĐT của huyện cho biết.

Cũng chính vì robotics là “chuyện thường ngày” nên ngay từ năm 2023, học sinh của huyện đã gây ấn tượng đáng kể tại cuộc thi lập trình robot ảo trong khuôn khổ Ngày hội STEM Quốc gia. Mới đây, tại cuộc thi robot ảo VEX Robotics Quốc gia 2025, học sinh Trường THCS thị trấn Văn Quan đã đoạt giải Nhì lập trình và điều khiển robot ảo; học sinh Trường TH & THCS Khánh Khê – địa phương xa nhất của huyện Văn Quan, đoạt giải Khuyến khích lập trình. Còn Trường THCS & THPT Dân tộc nội trú huyện Văn Quan được coi là một ngôi sao về STEM robotics của Lạng Sơn và cả nước khi từng tham gia cả những cuộc thi robot tự chế rất khó như V5RC (VEX V5 Robotics Competion) dành cho học sinh THPT dưới 19 tuổi.

Bên cạnh Văn Quan, còn có Na Hang (Tuyên Quang), một huyện khác trong danh sách 74 huyện khó khăn nhất cả nước, đã tập huấn robotics cho hàng trăm giáo viên và phổ cập dạy lập trình cho 100% các trường tiểu học và THCS – theo thông tin từ Phòng GD&ĐT của huyện. Tất cả 17 trường tiểu học và THCS trên địa bàn đều được trang bị robot ảo VEX VR và KCbot. Huyện Na Hang đã tổ chức thành công Ngày hội STEM vào các năm 2023 và 2024, trong đó có nội dung thi robotics.

Cùng nổi lên trong phòng trào STEM robotics còn có huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng. Đến nay, tất cả 43 trường phổ thông từ tiểu học đến THPT trong huyện đều có KCbot và robot ảo VEX VR. Giải vô địch Robotics huyện Trùng Khánh tổ chức vào cuối năm ngoái có tới 220 đội với 407 lượt thí sinh thuộc 15 trường tiểu học và 20 trường THCS tham dự - một kỷ lục với một huyện vùng sâu, vùng xa như Trùng Khánh. Tháng Một vừa qua, huyện Trùng Khánh cũng chủ trì tổ chức thành công Vòng đấu khu vực Việt Bắc – Giải Vô địch Quốc gia Việt Nam VEX Robotics 2025 với sự tham gia của 37 đội đến từ 12 tỉnh, thành phố. Qua vòng thi này, huyện Trùng Khánh có ba đại diện tại Vòng Chung kết Quốc gia Việt Nam VEX Robotics 2025 diễn ra vào 22-23/2 và đội Trùng Khánh Phủ đã đoạt giải Truyền cảm hứng.

Chìa khóa thành công

Tất nhiên giáo dục STEM không chỉ giới hạn trong lập trình và điều khiển robot. Nhưng trên thực tế, như ông Đỗ Hoàng Sơn, một thành viên tích cực của Liên minh STEM, nhận định, đây là mảng STEM hấp dẫn nhất đối với học sinh và sẽ góp phần quan trọng giúp các em bước đầu học được ngôn ngữ giao tiếp giữa con người với các hệ thống máy móc, một năng lực tối thiểu mà các thế hệ người lao động tương lai cần có.

Robotics được cho là môn học khó triển khai ở trường phổ thông vì có rào cản tài chính và chuyên môn. Vậy những nơi không giàu nguồn lực như Văn Quan, Na Hang, Trùng Khánh và cả những địa phương chúng tôi không thể kể hết trong bài viết này như huyện miền núi Mù Cang Chải thuộc tỉnh Yên Bái hay huyện Lang Chánh ở vùng biên giới Việt - Lào hẻo lánh của tỉnh Thanh Hóa… đã chạm đến thành công như thế nào?

Hiểu rằng việc đưa giáo dục STEM nói chung và STEM robotics nói riêng vào trường học một cách bài bản và hiệu quả không hề là việc dễ dàng, Phòng GD&ĐT huyện Văn Quan đã đưa nội dung này thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm - thầy Ngô Văn Hiền, Trưởng phòng GD&ĐT huyện Văn Quan, cho biết. Sau khi đã có định hướng, Phòng GD&ĐT chủ động mời các chuyên gia, trong đó có chuyên gia của Liên minh STEM, về tập huấn cho 100% giáo viên từ cấp mầm non đến THCS; tổ chức các hội thảo, cuộc thi thiết kế bài dạy, ngày hội STEM cấp huyện hằng năm để tạo phong trào. Riêng đối với mảng STEM robotics, Phòng GD&ĐT khuyến khích các trường từ cấp mầm non đến THCS. Đối diện với khó khăn về kinh phí trang bị robot, Phòng GD&ĐT trực tiếp đặt vấn đề… “mượn robot VEX IQ của thầy Đỗ Hoàng Sơn (Liên minh STEM Việt Nam), thầy Hoàng Vân Đông (Học viện Kidscode), mượn robot Marker Việt của Đại học FPT về cho các trường triển khai dạy lập trình robot”.

“Để có nguồn lực thúc đẩy phát triển STEM nói chung và robotics nói riêng từ nguồn ngân sách nhà nước là rất khó khăn, vì vậy Phòng GD&ĐT Văn Quan đã và đang tập trung đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục, kêu gọi các doanh nghiệp và nhà hảo tâm hỗ trợ kinh phí, phòng học và robot cho các trường. Chúng tôi quyết tâm đẩy mạnh phong trào giáo dục STEM, không để hoạt động này bị thoái trào,” thầy Ngô Văn Hiền nói thêm.

Phòng GD&ĐT huyện Trùng Khánh cũng có cách làm tương tự: huy động các nguồn lực xã hội hóa để trang bị KCbot cho tất cả 38 trường tiểu học và THCS trên địa bàn huyện, và dự kiến hết năm nay sẽ trang bị robot VEX 123 cho tất cả các trường mầm non - thầy Hoàng Văn Đông, Trưởng phòng GD&ĐT huyện Trùng Khánh, cho biết. Riêng robot VEX IQ do có chi phí lớn, Phòng đã kêu gọi sự hỗ trợ của Liên minh STEM để trang bị bốn con cho bốn trường có hoạt động giáo dục STEM robotics mạnh nhất trên địa bàn.

Cuộc thi Lập trình và Điều khiển Robot cấp huyện dành cho học sinh phổ thông năm học 2024-2025 diễn ra vào cuối năm 2024, do Phòng GD& ĐT huyện Trùng Khánh chủ động tổ chức, đã tạo cơ hội để các em nuôi dưỡng niềm đam mê sáng tạo và trải nghiệm những công nghệ tiên tiến nhất. Đây cũng là dịp để các trường phát hiện và bồi dưỡng những tài năng trẻ trong lĩnh vực lập trình và điều khiển robot, góp phần xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao cho huyện nhà trong tương lai.

“Việc dạy và học STEM tại huyện Trùng Khánh luôn nhận được sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của Sở GD&ĐT Cao Bằng, UBND huyện Trùng Khánh. Điều này tạo nền tảng vững chắc cho việc triển khai và phát triển giáo dục STEM tại địa phương,” thầy Hoàng Văn Đông cho biết.
Có thể thấy, có được sự quan tâm sát sao của chính quyền và có những nhân tố nhiệt tình, không ngại gánh vác trách nhiệm để huy động nguồn lực và tìm ra những cách làm hiệu quả chính là điểm chung giữa thành công của các huyện vùng sâu, vùng xa trên sân chơi STEM robotics.

Theo kỹ sư Đỗ Hoàng Sơn, dân số nước ta phân bổ ở khu vực nông thôn/thành thị theo tỷ lệ 60/40, nhưng thực tế tỷ lệ này lên tới 80/20, bởi ngay một số vùng đô thị vẫn còn nhiều xã là nông thôn đang đô thị hóa. Vì vậy có thể nói, nông thôn - trong đó có vùng sâu, vùng xa - là khu vực chiến lược với tất cả các hoạt động chung của cả nước, bao gồm giáo dục. Việc phát triển giáo dục STEM nếu được thực hiện tốt ở các huyện vùng sâu, vùng xa sẽ tạo ra động lực để cho các huyện ở vùng đồng bằng và vùng đô thị khác trong cả nước “nhìn gương đó mà noi theo”. “Thực tế chứng minh, ở bất cứ địa phương nào, chỉ cần có sự quan tâm sát sao của chính quyền địa phương như các huyện Văn Quan, Na Hang, Trùng Khánh… thì giáo dục STEM đều có thể thực hiện tốt, kể cả việc khó như dạy lập trình robot cho học sinh”, kỹ sư Hoàng Sơn nhấn mạnh.