Mèo bắt chước biểu cảm của nhau để làm thân

Chú mèo Darth Vader không độc ác như nhân vật cùng tên trong bộ phim Star Wars. Mỗi khi cô mèo mướp Charmander bước vào phòng, chú mèo đen mập mạp này lại đưa tai về phía trước và hé miệng một chút. Rồi chú quan sát xem Charmander có làm tương tự không. Nếu Charmberder làm theo, cả hai sẽ bắt đầu vui vẻ chơi trò đuổi nhau quanh nhà.

Đây là cảnh thường thấy ở ngôi nhà của Brittany Florkiewicz, chuyên gia hàng đầu về biểu cảm khuôn mặt của mèo, ở Arkansas (Mỹ). Nghiên cứu mới nhất được công bố trên Scientific Reports của Florkiewicz chỉ ra rằng, giống như con người và các loài động vật có vú có tập tính xã hội khác, mèo cũng có xu hướng bắt chước biểu cảm trên khuôn mặt của bạn bè - một yếu tố quan trọng giúp chúng thiết lập mối quan hệ hòa thuận với nhau.

Martina Francesconi, nhà nghiên cứu hành vi tại Đại học Pisa, đánh giá: “Việc bắt chước các biểu cảm khuôn mặt của nhau đóng vai trò xã hội rất quan trọng. Nhờ vào nghiên cứu thú vị này, chúng ta biết rằng, loài mèo cũng làm như vậy, dù chúng thường bị coi là loài sống đơn độc và không thích giao tiếp.”

Đây không phải là nghiên cứu đầu tiên của Florkiewicz khám phá các biểu cảm trên khuôn mặt mèo. Năm 2023, bà đã chủ trì một nghiên cứu cho thấy mèo có gần 300 biểu cảm khác nhau. Nhưng liệu chúng có chú ý tới biểu cảm của đồng loại hay không?

Để tìm hiểu điều này, Florkiewicz, nhà tâm lý học tiến hoá tại Đại học Lyon, quyết định nghiên cứu cái gọi là “bắt chước biểu cảm nhanh” (rapid facial mimicry-RFM). Từ nhiều thập kỷ gần đây, các nhà khoa học đã biết rằng con người và các động vật có vú có tập tính xã hội khác như chó, ngựa, đười ươi bắt chước biểu cảm mặt của nhau để tạo nên sự gắn kết xã hội. Một số người còn cho rằng hành động này là tiền thân của sự đồng cảm trong tiến hóa. “Khi thấy ai đó cười, bạn thấy mình dường như cũng đang cười,” Florkiewicz nói.

Trong nghiên cứu mới, Florkiewicz kết hợp với Anna Zamansky - chuyên gia máy tính tại Đại học Haifa. Nhóm của Zamansky đã phát triển một chương trình AI nhận biết và lập danh mục các loại biểu cảm của mèo trong nhiều năm.

Họ đào tạo chương trình AI này bằng những video về các tương tác của mèo do Florkiewicz quay tại một quán cà phê mèo ở Los Algeles. AI sử dụng 48 chấm kỹ thuật số ở các vị trí “chiến lược” trên khuôn mặt của mèo, qua đó ghi lại được 26 chuyển động độc đáo trên mặt của chúng. Những chuyển động này kết hợp theo nhiều cách khác nhau có thể tạo ra hàng trăm biểu cảm. Tiếp theo, họ kiểm tra xem những biểu cảm này thay đổi như thế nào khi hai con mèo nhìn nhau.

Teddy Lazebnik, nhà khoa học máy tính tại Đại học Ariel, đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết khoảng 22% thời gian trong nghiên cứu, các con mèo sẽ bắt chước biểu cảm của nhau, hành động này diễn ra trong chưa đầy một giây.

Những biểu cảm bắt chước cũng rất tinh tế, đôi khi chỉ là nhẹ nhàng cụp tai xuống một chút, kèm theo một nếp nhăn nhỏ trên mũi hoặc hơi nhếch môi trên. Nhưng trong 60% số lần những biểu cảm này xuất hiện, những chú mèo bắt đầu tương tác thân thiện - chơi đùa cùng nhau, liếm láp cho nhau, hoặc đi cùng nhau.

Zamansky đánh giá rằng AI đóng vai trò lớn trong khám phá mới, vì khả năng bắt chước nhau của mèo “không thể phát hiện được bằng mắt thường, ngay cả với chuyên gia về mèo.”

Những biểu cảm dù nhỏ nhưng rất quan trọng đối với mèo, nhất là vì việc chơi đùa "vốn rủi ro” và “có thể vượt khỏi tầm kiểm soát”. Theo Florkiewicz, bằng việc bắt chước biểu cảm của nhau, mèo gửi đi thông điệp rằng chúng đang vui và muốn xây dựng mối quan hệ xã hội tích cực.

Francesconi nói thêm, một ngày nào đó, những nghiên cứu như thế này có thể giúp chủ nhân chọn bạn tình phù hợp cho mèo cưng của mình hoặc biết khi nào nên can thiệp. "Sử dụng AI để theo dõi việc mèo bắt chước biểu cảm của nhau mang lại rất nhiều tiềm năng ứng dụng thực tiễn, đặc biệt trong việc hiểu phản ứng và nhu cầu của chúng..."

Điều này đặc biệt hữu ích với những chú mèo nghịch ngợm như Darth Vader. “Khi tôi nghe thấy Charmander rít và gào, tôi biết rằng mọi việc có thể trở nên tồi tệ rất nhanh," Florkiewicz chia sẻ. “Tôi sẽ đưa Char đến bàn làm việc của mình một lát, cho đến khi Vader sẵn sàng quan sát biểu cảm của Char để làm thân lại với nhau”.