Biến đổi khí hậu có thể làm chậm tiến độ giảm nghèo của Việt Nam

Báo cáo “Việt Nam 2045 - Tăng trưởng Xanh hơn: Con đường Hướng tới Tương lai Bền vững”, do Ngân hàng Thế giới công bố ngày 22/5, nhận định, Việt Nam là một trong những quốc gia dễ tổn thương nhất với biến đổi khí hậu trên thế giới, với tác động đến những lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế như nông nghiệp và vận tải, cũng như các trung tâm đô thị và công nghiệp.

Tại các vùng nông thôn, ngành nông nghiệp chịu ảnh hưởng do những biến động về lượng mưa và bão gia tăng; trong khi các đô thị, trung tâm công nghiệp và xuất khẩu phải đối mặt với căng thẳng do nhiệt độ cao, mưa lớn và ngập lụt. Điều này ảnh hưởng đến đất đai, lao động và vốn, làm năng suất và sản lượng suy giảm, trong khi giá cả - bao gồm giá lương thực thực phẩm - tăng lên.

Biến đổi khí hậu còn gây ra rủi ro cho hạ tầng giao thông và khả năng kết nối của Việt Nam khi đường bộ bị hư hỏng do ngập lụt, sạt lở đất và hiện tượng nhiệt dư làm sụt lún và nóng chảy nhựa đường. Tính chất liên kết phụ thuộc của hệ thống giao thông Việt Nam khiến gián đoạn ở một phương thức hoặc một hành lang có thể lan ra toàn bộ mạng lưới và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, dòng chảy thương mại và đầu tư. Đánh giá về nguy cơ tổn thương cho thấy gián đoạn ở một số hành lang có thể dẫn đến tổn thất kinh tế theo ngày lên đến 89 triệu USD (tương đương 0,02% GDP của năm 2019) tại các tỉnh thành duyên hải của Việt Nam.

Nhằm đưa ra các ước tính về tác động của biến đổi khí hậu đối với kinh tế Việt Nam, Báo cáo đã sử dụng ba kịch bản do Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu (IPCC) đặt ra là kịch bản có khả năng xảy ra nhất, kịch bản tích cực và kịch bản tiêu cực để so sánh với kịch bản cơ sở - kịch bản dựa trên giả định rằng sẽ không có chính sách hoặc biện pháp giảm thiểu nào được thực hiện ngoài những chính sách hoặc biện pháp đã có hiệu lực và/hoặc được ban hành hoặc có kế hoạch thông qua.

Theo kịch bản có khả năng xảy ra nhất, tổn thất kinh tế vĩ mô của riêng ba tác động khí hậu là (i) tổn thất về năng suất lao động do căng thẳng vì nhiệt độ cao, (ii) tổn thất về vốn hạ tầng, và (iii) tác động đến nông nghiệp được dự báo sẽ làm giảm tăng trưởng GDP theo giá so sánh đến 9,1% vào năm 2035 và 12,5% vào năm 2050, so với kịch bản cơ sở.

Biến đổi khí hậu dự kiến sẽ làm chậm tiến độ giảm nghèo của Việt Nam. Nếu không có các biện pháp thích ứng, tác động khí hậu có thể khiến thêm từ 100.000 đến 1,1 triệu người bị kẹt dưới ngưỡng nghèo vào năm 2050 so với kịch bản cơ sở. Người lao động có kỹ năng thấp và thu nhập thấp có nguy cơ nhiều hơn với rủi ro khí hậu, còn các hộ gia đình thu nhập thấp thường không có đủ nguồn lực và năng lực để tự phòng vệ với những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu.

Các biện pháp thích ứng tuy đòi hỏi chi phí đầu tư cao nhưng có thể làm giảm đáng kể những tổn thất kinh tế và tác động xã hội nêu trên.

Nhu cầu đầu tư tăng thêm để thích ứng về nông nghiệp, hạ tầng và để bảo vệ vốn nhân lực trong giai đoạn 2025 - 2050 ước tính rơi vào khoảng 233 tỷ USD, chủ yếu nhằm xử lý tác động của căng thẳng do nhiệt độ cao gia tăng.

Theo kịch bản có khả năng xảy ra nhất, những biện pháp này có thể làm giảm đáng kể tác động của biến đổi khí hậu đến GDP khi giúp ngăn tổn thất ở mức 5,8 điểm phần trăm GDP, làm giảm tổn thất dự kiến ở mức từ 12,5 đến 6,7%. Ngoài những lợi ích kinh tế vĩ mô, đầu tư thích ứng còn thường đem lại nhiều lợi ích ở cấp độ vi mô nếu nhìn vào cả những lợi ích đồng hưởng như tăng năng suất, khả năng bền vững môi trường, khả năng chống chịu của xã hội, tỷ lệ chi phí - lợi ích của đầu tư được cải thiện đáng kể.

Mặc dù Chính phủ đóng vai trò then chốt, nhưng khoảng 2/3 đầu tư cho thích ứng dự kiến sẽ do khu vực tư nhân và các hộ gia đình thực hiện. Ngày càng có nhiều cá nhân và doanh nghiệp Việt Nam đang chủ động ứng phó rủi ro khí hậu. Tại đồng bằng sông Cửu Long, một số nông dân đang triển khai các kỹ thuật canh tác lúa bền vững như tưới ướt khô xen kẽ (AWD) và sử dụng thiết bị bay để bón phân chính xác, không chỉ nâng cao khả năng chống chịu và giảm khí thải mê-tan mà còn giảm chi phí sản xuất và mở hướng tiếp cận các thị trường hữu cơ cao cấp. Tại các vùng đô thị, nhiều doanh nghiệp chế biến chế tạo ở TPHCM, thường là doanh nghiệp vừa và nhỏ, đã lắp đặt máy bơm công suất cao xách tay để chống ngập và nâng máy móc quan trọng và các bảng điện lên cao hơn mực nước cao nhất trong lịch sử. Thực hành này giúp khôi phục hoạt động trong vòng vài giờ sau ngập và giảm đáng kể thiệt hại và tài sản và thời gian ngừng làm việc.

Báo cáo đã đưa ra một số khuyến nghị chung và theo lĩnh vực cho chu kỳ chính sách năm năm tới (2026 - 2030) với sự tham gia của cả khu vực công và tư nhân.