Khởi nghiệp về công nghệ khí hậu: Chặng đường gian nan

“Việt Nam mới có khoảng dưới 10 công ty khởi nghiệp về công nghệ khí hậu còn lại là các doanh nghiệp vừa và nhỏ hoặc doanh nghiệp truyền thống đang đi theo hướng đổi mới sáng tạo”, chị Trần Thị Phương Thảo, Tổng Giám đốc New Energy Nexus Việt Nam (NEXVN) - tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ các startup thực hiện các giải pháp khí hậu trên toàn quốc - cho biết. Con số chị đưa ra thấp như vậy là bởi “mảng khí hậu có rất ít công ty khởi nghiệp đúng nghĩa. Nếu theo đúng nghĩa startup là các bạn phải có mô hình kinh doanh nhân rộng được rất nhanh, đâu đó sau ba năm từ lúc bắt đầu khởi nghiệp thì doanh thu phải gấp 10”. Mỗi năm, Việt Nam chỉ bổ sung được 1 - 2 startup trong lĩnh vực này. Con số này của Việt Nam tương đương với các nước Đông Nam Á, nhưng là “èo uột” so với một số nước khác, chẳng hạn như Ấn Độ với 7.000 startup trong lĩnh vực công nghệ khí hậu.

Vốn đầu tư vào các startup khí hậu của Việt Nam cũng chỉ chiếm một phần rất nhỏ so với toàn bộ hệ sinh thái startup. Theo Báo cáo “Tài trợ Doanh nghiệp Công nghệ Khí hậu tại Việt Nam 2024” do NEXVN và Clickable Impact Consulting Group thực hiện, đầu tư dành cho công nghệ khí hậu chỉ chiếm 4% vốn đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 10% trên toàn cầu.

Công nghệ khí hậu được chia thành bảy lĩnh vực chính, bao gồm Nông nghiệp và Thực phẩm, Phương tiện giao thông, Kinh tế tuần hoàn, Chuyển đổi năng lượng, Hạ tầng xây dựng, Carbon, và Kinh tế biển. Ở Việt Nam, hầu hết đầu tư dành cho các startup công nghệ khí hậu đều rót vào các công ty trong hai lĩnh vực đầu, trong khi các lĩnh vực còn lại, đặc biệt là Hạ tầng xây dựng và Chuyển đổi năng lượng, lại nhận được rất ít vốn.

Vì sao vẫn èo uột?

Thực tế, không phải Việt Nam hoàn toàn bất lợi trong việc phát triển hệ sinh thái cho startup về khí hậu. Chị Phương Thảo cho rằng việc Việt Nam phải đối mặt với nhiều vấn đề về môi trường và khí hậu thực chất lại mở ra nhiều cơ hội cho startup khí hậu giải quyết. Chị cũng đánh giá Việt Nam có “nguồn nhân lực rất dồi dào và ngày càng giỏi hơn”. Bên cạnh đó, dòng vốn đầu tư trên thế giới đang dịch chuyển từ những nơi startup đã phát triển bão hòa như Ấn Độ sang những thị trường mới nổi và giàu tiềm năng như Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam khi đã thu hút 19% tổng số vốn đầu tư mạo hiểm ở khu vực này trong năm 2022. “Nhiều quốc gia như Úc, Canada, Singapore và một số nước châu Âu đang nhìn Việt Nam như một thị trường rất tiềm năng để họ đến phát triển”, chị Phương Thảo nói thêm, nhấn mạnh sự tham gia vào thị trường của các startup nước ngoài, kể cả trong vai trò đối tác cùng phát triển hay đối thủ cạnh tranh với startup trong nước, đều có thể giúp hệ sinh thái startup về công nghệ khí hậu phát triển mạnh hơn. Cuối cùng, nhiều công ty tại Việt Nam đang quan tâm đến các vấn đề môi trường, sản xuất xanh và có thể trở thành những khách hàng rất tiềm năng của startup.

Tuy nhiên, những thuận lợi trên là chưa đủ để bù đắp cho hai “điểm gãy” lớn của hệ sinh thái startup công nghệ khí hậu của Việt Nam. Đầu tiên là khó khăn trong thương mại hóa sản phẩm và giải pháp, hay hiểu đơn giản là startup đang chật vật trong tìm kiếm khách hàng và bán hàng. Bên cạnh những nguyên nhân chủ quan như năng lực phát triển dự án, thương mại hóa và kinh doanh của nhiều startup còn chưa cao, chị lưu ý còn một rào cản lớn là doanh nghiệp và người dùng nhìn chung chưa sẵn sàng và chưa cảm thấy bức thiết trong việc sử dụng các giải pháp đổi mới sáng tạo.

“Điểm gãy” thứ hai là khó khăn trong tiếp cận các nguồn vốn đầu tư và tìm kiếm nhà đầu tư. Tại sự kiện khởi động một chương trình hỗ trợ startup về khí hậu tổ chức đầu năm nay, anh Nguyễn Hữu Phước Nguyên, Sáng lập kiêm CEO của Selex Motors, đánh giá “Việt Nam cần những nhà đầu tư có chất lượng và cần nhiều đầu tư, thì hiện nay chúng ta thiếu cả về lượng và về chất”. Việt Nam còn đang thiếu vắng các nhà đầu tư thiên thần chuyên nghiệp và các quỹ đầu tư tác động quan tâm đến công nghệ khí hậu, đặc biệt là các quỹ đầu tư vào giai đoạn trưởng thành của các startup khí hậu.

Lý giải sự thiếu vắng của các quỹ đầu tư tác động trong lĩnh vực công nghệ khí hậu, chị Phương Thảo cho biết đây là hình thức đầu tư còn nhiều rủi ro hơn đầu tư mạo hiểm. Với một khoản đầu tư mạo hiểm, nhà đầu tư chủ yếu quan tâm đến khả năng sinh lời, trong khi đầu tư cho công nghệ khí hậu “mất rất nhiều thời gian để xây dựng và phát triển, và trên thực tế những lợi ích về kinh tế và tài chính cũng không có ngay được”, anh Phước Nguyên chia sẻ. “Vì vậy phải có tư duy đúng khi tiến hành đầu tư vào công nghệ khí hậu”. Thực tế này khiến nhiều doanh nhân có trong tay nguồn vốn dồi dào thường sẽ chọn đầu tư kinh doanh vào các dự án lớn luôn chứ không đi theo hướng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, chị Phương Thảo nhận xét.

Để hệ sinh thái phát triển lớn mạnh

Quan trọng hơn, nhà nước cần đóng vai trò cầu nối để vừa lắng nghe các startup, vừa kết nối startup với những bên liên quan, chẳng hạn như với doanh nghiệp vừa và lớn. “Khi có sự lắng nghe và những sáng kiến từ chính phủ thì sẽ dễ dàng hơn cho các startup khi làm việc với các bên khác nhau”, chị Phương Thảo nói, bổ sung rằng startup hiện vẫn chưa có nhiều cơ hội như vậy. Trong đó, một kết nối quan trọng là giữa startup và những doanh nghiệp áp dụng công nghệ của startup để nâng cao nhận thức, tạo sự tin tưởng và cởi mở trong ứng dụng các giải pháp khí hậu mới.

Bên cạnh đó, chị Từ Thu Hiền, Sáng lập kiêm CEO của Sáng kiến Hỗ trợ Phụ nữ Khởi nghiệp và Kinh doanh (WISE), đề xuất nên bắt đầu xây dựng hệ sinh thái startup về công nghệ khí hậu ngay từ các trường đại học, bởi các bạn trẻ thường rất hứng khởi và có nhiều ý tưởng sáng tạo. Mới đây, tổ chức hỗ trợ đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp và cộng đồng khởi nghiệp KisStartup cũng đã giới thiệu mô hình DormLab - ươm mầm khởi nghiệp từ ký túc xá - nhằm hỗ trợ sinh viên nội trú phát triển ý tưởng, kỹ năng đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp cho sinh viên ĐHQG Hà Nội. “Ký túc xá là nơi bắt đầu của nhiều ý tưởng” khi các bạn sinh viên “thường xuyên tiếp xúc, trao đổi với nhiều người đến từ các lĩnh vực, chuyên môn khác nhau”, chị Nguyễn Đặng Tuấn Minh - Quản lý và đồng sáng lập KisStartup, nói tại buổi chia sẻ với sinh viên tại tại ký túc xá Mễ Trì (ĐHQG Hà Nội) ngày 29/5 vừa qua.