Hiện nay ở khắp các địa phương của Trung Quốc, hàng trăm chính sách đang được thúc đẩy để thu hút các nhà nghiên cứu và sinh viên mới tốt nghiệp đến Trung Quốc làm việc.
Khắp Trung Quốc, các thành phố và tỉnh thành đang tìm cách thu hút các nhà nghiên cứu, các sinh viên và những người có tinh thần đổi mới - cả những người có quê hương tại đó và cả từ nước ngoài bằng những khoản trợ cấp lớn, như nhà ở, chăm sóc sức khỏe, việc làm cho vợ/chồng đi theo và những lợi ích khác, cùng với mức lương hào phóng ở các trường đại học, và nguồn tài trợ cho nghiên cứu của chính quyền trung ương như: Ở miền Trung Trung Quốc, huyện Cổ Lâm ở Tứ Xuyên đang đề xuất một khoản tiền trọn gói là 300.000 nhân dân tệ (42.000 USD) và thu nhập lương hằng tháng là 1.000 nhân dân tệ cho những ai có bằng tiến sĩ tới làm việc tại đây. Thành phố Thái Châu ở Triết Giang sẽ trả người có bằng cử nhân lên tới 100.000 nhân dân tệ để định cư ở tái định cư ở vùng ven biển. Và Hồ Nam sẽ cấp một khoản lên tới một triệu nhân dân tệ cho nghiên cứu sinh từ nước ngoài chuyển tới đó.
Theo Vương Diên Ba, một nhà nghiên cứu về chính sách khoa học tại ĐH Hong Kong, cuộc cạnh tranh thu hút nhân tài đang dâng cao trên khắp Trung Quốc và ngay cả những quận huyện khác nhau của cùng một thành phố.
Những nỗ lực này có thể được hưởng lợi từ việc ngày 28/5/2025, Marco Rubio, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Mỹ, loan báo rằng Mỹ có thể khởi động chính sách thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc và tăng cường giám sát các hồ sơ xin cấp thị thực từ Trung Quốc, thắt chặt quy định về di cư của chính quyền Mỹ, cụ thể là những quy định nhắm đến những người có quốc tịch Trung Quốc.
Địa phương và toàn cầu
Tại một sự kiện được tổ chức vào cuối tháng 5/2025, chủ tịch nước Tập Cận Bình đã nói “Năng lực đổi mới công nghệ của một đất nước phụ thuộc vào tài năng”.Việc tuyển dụng các nhà nghiên cứu và những người có kỹ năng cao đang là trọng tâm mà Trung Quốc muốn thúc đẩy để nâng sự phát triển kinh tế và xã hội cũng như sự tự lực tự cường.
Trong quá khứ, Trung Quốc có một số chính sách của chính quyền trung ương được thiết kế để tuyển dụng tài năng từ nước ngoài. Một trong số đó là Kế hoạch 1000 nhân tài, vốn đặt mục tiêu thu hút các nhà khoa học quốc tế xuất sắc để đưa quốc gia này trở thành người dẫn dắt về KH&CN trên quy mô toàn cầu. Tuy nhiên Mỹ và những chính quyền một số nước khác bắt đầu lo ngại là chương trình này có thể là một kênh hữu hiệu cho Trung Quốc đánh cắp tài sản trí tuệ và các bí mật thương mại của mình. Tuy vậy, các chương trình tài năng của Trung Quốc vẫn được xem xét với sự cẩn trọng của các cơ quan Chính phủ Mỹ.
Hiện tại có hàng trăm chính sách thu hút, tuyển dụng nhân tài từ cấp trung ương, địa phương và cấp thành phố, Vương Diên Ba nói. Các sáng kiến này bao gồm những chương trình có tính cạnh tranh cao để thu hút các nhà khoa học hàng đầu và các nhà đổi mới sáng tạo đến những người có kỹ năng cao đến làm việc tại các thành phố và các vùng cụ thể.
Một số chương trình chủ yếu hướng đến các nhà khoa học tầm cỡ quốc tế, bao gồm một chương trình kế tiếp của Kế hoạch 1000 nhân tài và chương trình Tuyển dụng tài năng trẻ ở nước ngoài, và về cơ bản đã được tái cấu trúc theo kế hoạch Các tài năng trình độ quốc tế cấp cao. Đồng thời tiến hành các sáng kiến thu hút tài năng trong nước, Vương Diên Ba nói.
Hai thập kỷ trước, những tài năng ở nước ngoài đã được coi như số một, Vương Diên Ba nói.
“Tuy nhiên giờ thì nguồn tài năng ở trong nước cũng vô cùng xuất sắc”. Ông lưu ý rằng thành công của startup công nghệ DeepSeek với những mô hình ngôn ngữ lớn gây ấn tượng cho cả thế giới cho thấy có thể tin tưởng vào đội ngũ các kỹ sư và nghiên cứu sinh ở các trường đại học hàng đầu Trung Quốc.
“Sự dịch chuyển chính sách sang quy mô rộng lớn hơn nhấn mạnh vào năng lực đổi mới sáng tạo ở trong nước ngày một lớn mạnh và sự tự cường công nghệ”, theo nhận xét của Marina Trương, một nhà nghiên cứu về đổi mới sáng tạo của Trung Quốc ở ĐH Công nghệ Sydney ở Australia.
Những khoản đầu tư lớn
Các trang mạng xã hội Trung Quốc giờ tràn ngập các thông tin tuyển dụng từ khắp mọi nơi - thậm chí còn có một trang web dành riêng thống kê các chính sách cho từng khu vực cụ thể. Một quảng cáo từ ĐH Y Côn Minh đang đề xuất mức lương ít nhất một triệu nhân dân tệ và cơ hội bổ nhiệm vị trí giáo sư cho những nhà nghiên cứu trẻ ở nước ngoài từng nhận được tài trợ danh giá của Quỹ Khoa học tự nhiên Quốc gia Trung Quốc. Quỹ này đề xuất các khoản tài trợ từ một đến ba triệu nhân dân tệ cho các nhà nghiên cứu chuyển đến Trung Quốc làm việc trong vòng ba năm thực hiện đề tài. Côn Minh cũng cung cấp cho các ứng viên khoản hỗ trợ chi phí nhà cửa 3,5 triệu nhân dân tệ, chi phí nghiên cứu và hỗ trợ ít nhất 5 triệu nhân dân tệ nữa, các khoản bảo hiểm y tế chất lượng cao và sẽ tạo điều kiện thuận lợi học hành cho con cái.
“Ở Trung Quốc, mức lương hằng năm một triệu nhân dân tệ cho vị trí làm việc trong một trường đại học được xem là cao”, Vương Diên Ba nhận xét. Và dẫu cho các mức lương ở những lĩnh vực thời thượng ở Mỹ có thể thậm chí còn cao hơn, nhưng khi đặt cạnh đó những lợi ích khác thì sự khác biệt đã giảm xuống, ông nói. “Đây là một nhân tố khiến cho lượng các nhà khoa học chấp nhận trở lại quê hương không ngừng tăng lên”.
Một nghiên cứu năm 2023 phát hiện ra sự gia tăng liên tục về số lượng các nhà khoa học gốc Trung Quốc, trong đó một số học giả danh tiếng gần đây đã lựa chọn rời đi, bao gồm nhà thần kinh học Dương Đan, người vừa chuyển từ ĐH California, Berkeley, đến Học viện nghiên cứu Y học Thâm Quyến (SMART) làm việc toàn thời gian. Vào tháng năm vừa qua, nhà hóa học Mỹ Charles Lieber cũng gia nhập SMART và một trường đại học khác cũng ở Thẩm Quyến rời Mỹ tới các quốc gia khác, trong đó có Trung Quốc trong giai đoạn 2010 - 2021, do tác động chính sách của chính quyền Mỹ hiện tại, theo nhận xét của nhiều nhà khoa học.
Tuy vậy theo Marina Trương, để giữ chân nhân tài dài hạn, Trung Quốc cần phải bảo đảm được sự tự do học thuật, minh bạch quản trị và chất lượng cuộc sống, cô nói. “Cuối cùng, sức mạnh của hệ sinh thái nghiên cứu và đổi mới sáng tạo nội địa của Trung Quốc sẽ phụ thuộc vào việc nuôi dưỡng được một môi trường có độ mở và hỗ trợ thực sự, nơi ngay cả nhân tài hàng đầu cũng muốn ở lại và phát triển”.
Nguồn: doi: https://doi.org/10.1038/d41586-025-01750-4
Bài đăng KH&PT số 1348 (số 24/2025)