Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ là cơ quan mới nhất bị ảnh hưởng từ Bộ Hiệu quả chính phủ do Elon Musk đứng đầu.
Tất cả các khoản tài trợ cho nghiên cứu mới của Mỹ ở Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ (NSF) đã bị đóng băng – một động thái từ Bộ Hiệu quả chính phủ (DOGE), một sáng kiến của nhà tỉ phú công nghệ Elon Musk để cắt giảm chi tiêu và nhân công khắp các cơ quan của Chính phủ Mỹ.
DOGE đang xem xét một danh sách các khoản tài trợ, được NSF xét chọn vào tháng hai, liên quan đến các chủ đề đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI) với khoảng hơn 200 đề tài, các thành viên của NSF trao đổi vớiNature.
Vào tuần qua, ba thành viên của Bộ Hiệu quả chính phủ đã tới trụ sở NSF tại Alexandria, Virginia. Các thành viên của NSF cho biết, Bộ này đã trực tiếp chỉ ra hàng trăm đề xuất tài trợ đã trải qua quá trình xét chọn gồm nhiều bước của NSF – nhưng chưa đi đến kết luận cuối cùng – rồi gửi lại cho các nhân viên phụ trách chương trình của NSF, yêu cầu thực hiện “việc loại bỏ” mà không cần phải giải trình bất kỳ thông tin cụ thể nào.Tạp chí Science cũng đề cập đến cuộc viếng thăm này của Bộ Hiệu quả chính phủ.
Với ngân sách được phân bổ khoảng 9 tỉ USD, Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ là một trong những cơ quan tài trợ lớn nhất về khoa học cơ bản trên thế giới. Từ nhiệm kỳ Tổng thống Mỹ thứ hai của ông Donald Trump, cơ quan này đã trải qua những thay đổi lớn: đóng băng tất cả các khoản chi trả theo tài trợ cho đề tài và sau đó được tòa án giải cứu vào tháng hai; buộc phải sa thải các nhân viên tập sự trong tháng hai và những tuần sau đó là tuyển dụng lại một nửa. Vào đầu tháng tư, cơ quan này đã cắt chương trình tài trợ cho nghiên cứu sinh xuống còn một nửa, từ 2.000 suất như thông thường xuống còn 1.000 suất.
Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ đã bị giám sát chặt chẽ hơn sau báo cáo vào tháng 10/2024 của Ted Cruz, một nghị sĩ Đảng Cộng hòa từ Texas và hiện là chủ tịch Ủy ban khoa học của Thượng viện. Báo cáo này cho thấy 3.483 suất học bổng được trao từ tháng 1/2021 và tháng 4/2024 của Quỹ Khoa học Quốc gia dưới nhiệm kỳ của ông Joe Biden, “đã được rót vào những dự án đáng đặt dấu hỏi, thúc đẩy chủ nghĩa đa dạng, công bằng, hòa nhập (DEI)”, làm tiêu tốn 2 tỉ USD. Ủy ban Khoa học, Vũ trụ và công nghệ của Đảng Dân chủ ở Hạ viện công bố một phân tích phản bác lại những kết luận đó và nêu rằng nó “gây nguy hiểm cho nền kinh tế và an ninh quốc gia Mỹ” thông qua “việc làm suy yếu tầm quan trọng của các nhà khoa học, các nhà giáo dục và các viện nghiên cứu”.
Một phát ngôn viên của Quỹ khoa học quốc gia nói rằng họ “tiếp tục trao tài trợ” nhưng né tránh câu hỏi của Nature. Kush Desai, một phát ngôn viên của Nhà Trắng, cho rằng “chính quyền Tổng thống Trump đã cam kết đảm bảo chi tiêu nghiên cứu của quốc gia cùng hướng với những ưu tiên thường nhật của người Mỹ”.
Sự nhập cuộc của Bộ Hiệu quả chính phủ
Thời gian qua, Bộ Hiệu quả chính phủ đã xem xét tới các khoản tài trợ của Quỹ Khoa học quốc gia, trọng tâm sứ mệnh của cơ quan này. Hai thành viên của Bộ Hiệu quả chính phủ, Luke Farritor và Zachary Terrell, đã được trao quyền truy cập vào các hệ thống quản lý tài trợ và sử dụng nó để chặn các khoản tài trợ đã được xét chọn nhưng đang chờ quyết định tài trợ. “Và tất nhiên là nó làm chúng tôi dựng tóc gáy vì lo ngại”, một nhân viên quản lý chương trình của Quỹ cho biết.
Các dự án khoa học tại Quỹ Khoa học Quốc gia được tài trợ thông qua quá trình xét chọn sau nhiều bước. Đầu tiên các đề xuất được gửi với các nhân viên phụ trách chương trình của Quỹ, những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực khoa học mà các dự án tập trung vào. Nếu các đề xuất được qua vòng đầu tiên này, các đề xuất sẽ được gửi tới các chuyên gia độc lập bên ngoài Quỹ. Chỉ những đề xuất thuyết phục nhất mới vượt được qua bước này – tỉ lệ thành công vào khoảng 20% đến 30%. Các giám đốc các bộ phận ở Quỹ sau đó sẽ đưa ra quyết định cuối cùng và gửi các đề xuất tới vòng Bộ phận Tài trợ và Thỏa thuận. Về cơ bản, các đề xuất nhận được sự chấp thuận ở khâu này luôn luôn nhận được tài trợ, các nhân viên của Quỹ cho biết. Trước khi Bộ Hiệu quả chính phủ tới, các khoản tài trợ nghiên cứu mới tại Quỹ đã bị chậm lại tới nửa năm do ảnh hưởng của báo cáo từ Ủy ban khoa học của thượng viện. Vào ngày 16/4/2025, các tài trợ này bị dừng hoàn toàn.
Một báo cáo bị chỉ trích
Đây không phải là lần đầu tiên kể từ khi ông Trump nắm quyền, Quỹ khoa học Mỹ bị tái kiểm tra các khoản tài trợ của mình. Vào tháng 2/2025, cơ quan này đã bị xem xét lại tất cả các khoản tài trợ để đảm bảo là việc phê duyệt này không vi phạm với mệnh lệnh hành pháp của chính phủ về“các chương trình đa dạng, công bằng và hòa nhập cơ bản và vô dụng” và “có tư tưởng giới”. Tại thời điểm đó, các khoản tài trợ được cho là chứa khoảng hàng trăm từ mà theo báo cáo của Ủy ban khoa học của Thượng viện là chứa những chỉ dấu của hệ tư tưởng cánh tả hơn là khoa học – như “phụ nữ”, “người đàn ông da đen”, và “bất bình đẳng”.
Phân tích của Hạ viện cho thấy, báo cáo này đã dán nhãn một cách không phù hợp các khoản tài trợ ở các tổ chức phục vụ nhóm thiểu số, đồng thời báo cáo chứa “một số sai lầm đáng xấu hổ”, bao gồm một số tài trợ bị dán nhãn hoàn toàn không liên quan đến sáng kiến đa dạng, công bằng và hòa nhập, như đang dạng hệ gene lúa gạo và hải cẩu báo.
Phần lớn các khoản tài trợ, phân tích của Hạ viện chỉ ra, bị dán nhãn bởi chúng bao gồm ngôn ngữ về ‘những tác động rộng lớn hơn’ của nghiên cứu với xã hội, một yêu cầu bắt buộc được thông qua vào năm 2010, trước khi Cruz trở thành thượng nghị sĩ và sau đó một lần nữa vào năm 2017, sau khi ông này trở thành thượng nghị sĩ.
Anthony Gitter, một nhà sinh hoạt tính toán tại ĐH Wisconsin–Madison, nhận được một tài trợ về sử dụng học sâu cho mô hình hóa protein bị dán nhãn bởi báo cáo của Cruz, dẫu báo cáo này chỉ có một câu đề xuất về các cơ hội nghiên cứu trong mùa hè cho những nhóm thiểu số như một phần của tác động rộng lớn hơn. Báo cáo của Cruz “đóng vai trò thúc đẩy quan điểm cho rằng các trường đại học chỉ dành cho giới tinh hoa, những người không còn làm khoa học nữa”, ông nói.
Nguồn: Nature
Bài đăng KH&PT số 1341 (số 17/2025)