Với tầm ảnh hưởng chính trị, giờ đây Elon Musk là một trong những nhân vật trong chính phủ quyền lực bậc nhất thế giới và có thể ảnh hưởng nhiều đến định hướng của nhiều lĩnh vực khoa học, theo cả nghĩa tích cực và tiêu cực.

Tổng thống Donald Trump ghi công nhà sáng lập SpaceX Elon Musk sau khi phóng thành công tên lửa SpaceX Falcon 9 với tàu vũ trụ có người lái Crew Dragon tại Trung tâm Vũ trụ Kennedy vào ngày 30/5/2020 ở Cape Canaveral, Florida. Ảnh: Getty Images
Tổng thống Donald Trump ghi công nhà sáng lập SpaceX Elon Musk sau khi phóng thành công tên lửa SpaceX Falcon 9 với tàu vũ trụ có người lái Crew Dragon tại Trung tâm Vũ trụ Kennedy vào ngày 30/5/2020 ở Cape Canaveral, Florida. Ảnh: Getty Images

Tỉ phú Elon Musk được biết đến như một nhà cách tân trên mặt tiền KH&CN, làm cách mạng hóa xe điện và du lịch không gian. Tuy nhiên trong vài tháng qua, ông lại nổi lên như một nhân vật chính trị quan trọng ở Mỹ, đóng góp hơn 250 triệu USD vào chiến dịch tranh cử tổng thống của ông Donald Trump và sử dụng nền tảng mạng xã hội X của mình để dấy lên câu hỏi về an toàn vaccine và khoa học khí hậu.

Giờ thì doanh nhân này hợp lực với tổng thống đắc cử Trump trong một nhiệm vụ là giảm quy mô Chính phủ Mỹ - bao gồm cắt giảm ngân sách tiềm năng và nguồn nhân lực của các cơ quan khoa học. Điều này làm cộng đồng nghiên cứu đặt những câu hỏi về ảnh hưởng chính trị của ông và điều đó có nghĩa gì với khoa học Mỹ và hơn thế nữa, cả thế giới.

Dẫu chi tiết về tổ chức tư vấn Cơ quan Hiệu quả chính phủ (DOGE) mà Musk sẽ hỗ trợ dẫn dắt vẫn còn ít ỏi nhưng vị tỉ phú này, cùng đồng chủ tịch, doanh nhân công nghệ sinh học Vivek Ramaswamy đã nêu một số quan điểm trong một bài báo trên The Wall Street tháng trước.

“Những nhà quan liêu không được bầu chọn” – một hạng mục phân loại gồm hàng chục nghìn nhà khoa học và chuyên gia – đã thể hiện “một nỗi đe dọa hiện hữu với nền cộng hòa của chúng ta” khi áp đặt những quy định không cần thiết lên ngành công nghiệp mà họ giúp thực hiện, hai tác giả này viết, sau đó hứa rằng “sẽ cắt giảm lớn nhân sự trong khắp bộ máy quan liêu của chính phủ”.

Sự thu hẹp bộ máy chính phủ

Những xung đột lợi ích xuất hiện khi Musk đóng vai trò như một cố vấn chính phủ. Ông phàn nàn rằng đổi mới sáng tạo ở Mỹ đang phải đối diện với một núi những quy định - những quy tắc của chính phủ về mọi thứ từ thực hành lao động đến bảo mật dữ liệu đã liên tiếp gài bẫy các công ty của ông, ví dụ vào tháng 2/2022, Tesla đã phải trả 275.000 USD tiền phạt sau khi thanh tra Bộ Môi trường Mỹ (EPA) phát hiện một trong những nhà máy của ông ở Fremont, California, vi phạm quy định về chất lượng không khí.

Tầm nhìn của Musk như vậy tương đồng với tổng thống đắc cử Trump. Ví dụ nhiều người chờ đợi Trump sẽ đảo ngược hoặc giảm sức ảnh hưởng của các quy định nhằm cắt giảm ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe công cộng và hạn chế biến đổi khí hậu khi ông lên nắm quyền, giống như những gì ông đã làm trong nhiệm kỳ đầu 2017-2021. Tuy nhiên, liệu các quy định của chính phủ trên thực tế có thực sự cản trở đổi mới kinh tế và công nghệ hay không vẫn còn là một câu hỏi phức tạp.

Một động lực chính trị mới

Trên nhiều diễn đàn và mạng xã hội, Musk và Ramaswamy cho biết họ muốn cắt giảm 75% nhân viên chính phủ và 2 nghìn tỉ USD chi tiêu của chính phủ nhưng các nhà quan sát chính sách cho rằng mục tiêu này là điều không thể. Toàn bộ ngân sách liên bang vào khoảng 6,8 nghìn tỉ USD, và phần lớn là bắt buộc đổ vào các chương trình xã hội như chăm sóc sức khỏe, lương hưu cho hàng triệu người. Phần có thể cân nhắc, chủ yếu là tiền rót vào toàn bộ chính phủ, bao gồm cả các cơ quan khoa học, vào khoảng 1,7 nghìn tỉ USD. Và khoảng một nửa số đó là dành cho ngân sách quốc phòng, một khoản mà có lẽ Đảng Cộng hòa khó mà cắt giảm.

Với chiến thắng của ông Trump và việc Đảng Cộng hòa sẽ kiểm soát cả hai viện vào năm tới. Đảng Cộng hòa ở hạ viện đã lập kế hoạch tạo ra một ủy ban nhận diện việc chi tiêu và các chương trình bị cắt giảm song song với DOGE, nơi đóng vai trò như một cơ quan tư vấn nhưng không có thẩm quyền thực hiện các đề xuất. Các cơ quan khoa học có thể sẽ bị ảnh hưởng, đặc biệt là những nơi có liên quan đến môi trường và khoa học xã hội vì không cùng hướng với chương trình nghị sự của chính quyền Trump, các chuyên gia chính sách nhận xét.

Nhân vật nhiều ảnh hưởng về chính trị


Năm ngoái, Musk thuộc nhóm các lãnh đạo công nghệ và nhà nghiên cứu kêu gọi dừng các thực nghiệm AI lớn. trong một lá thư ngỏ, ông còn cảnh báo “những rủi ro sâu sắc với xã hội và loài người” và ủng hộ “phát triển các hệ thống chế ngự AI có hiệu lực”.

Sự ủng hộ của Musk, người sở hữu công ty xAI có sản phẩm chatbot AI tạo sinh Grok, có thể dẫn đến việc hành lập Viện An toàn AI để phát triển các quy tắc tiềm năng chế ngự ngành công nghiệp này, theo Chris MacKenzie, phát ngôn viên của tổ chức ủng hộ AI mang tên Những người Mỹ vì đổi mới, sáng tạo có trách nhiệm. Việc ủng hộ viện nghiên cứu này có thể đặt Mỹ vào vị trí “dẫn đầu quốc tế trong viết các quy tắc về lộ trình phát triển AI”, Mackenzie nói.

Musk ủng hộ việc gửi người lên sao Hỏa, có thể không đề xuất cắt giảm kinh phí cho khám phá không gian. Và đề cử của ông Trump về người dẫn dắt NASA, Jared Isaacman, một tỉ phú Thung lũng Silicon, có lẽ cũng do ông này thân cận với Musk và là người đam mê không gian khi hai lần bay cùng tàu vũ trụ của SpaceX.

Thậm chí Musk có thể tận dụng ảnh hưởng với NASA để tăng tốc kế hoạch gửi phi hành gia tới Mặt trăng, sau đó chuyển nhanh tới sao Hỏa bằng hệ Starship của SpaceX, theo John Logsdon, nhà phân tích chính sách không gian đã về hưu, trước từng làm việc tại ĐH George Washington.

Không ai đặt câu hỏi về sự đúng đắn của Musk trong ủng hộ ý tưởng của công ty mà ông nắm vì hiểu biết của Musk về khoa học và kỹ thuật có thể cũng đem lại lợi ích. Tuy nhiên vẫn còn nhiều câu hỏi về ảnh hương chính trị và nguy hiểm từ một vài cá nhân giàu có lại nắm quá nhiều quyền lực.

“Đó không phải là cách chính phủ vận hành”, Dave Cook, một nhà vật lý nghiên cứu về vận tải bằng năng lượng sạch tại nhóm vận động có trụ sở ở Cambridge mang tên Liên minh các nhà khoa học quan tâm, nói. “Và tất nhiên đó không phải là cách tự nhiên đem lại lợi ích tốt nhất cho người dân Mỹ”.

Nguồn: doi: https://doi.org/10.1038/d41586-024-04098-3

Bài đăng KH&PT số 1323 (số 51/2024)