Nơi nuôi dưỡng tinh thần khởi nghiệp
Trở về sau chuyến công tác tại Israel, ông Nguyễn Việt Dũng - Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM, mang đến Diễn đàn quốc tế về đại học khởi nghiệp đầu tuần trước, một con số ấn tượng: 70% startup Israel sống sót sau 5 năm hoạt động đến từ các trường đại học, thể hiện vai trò then chốt của các trường đại học trong hệ sinh thái khởi nghiệp.
Mô hình đại học đã trải qua ba giai đoạn phát triển mang tính cách mạng. Khởi đầu từ thế kỷ 19 với vai trò truyền tải kiến thức, các trường đại học sau đó bổ sung thêm sứ mệnh nghiên cứu và phát triển. Ngày nay, bước vào thời đại số, các trường đại học đang chuyển mình với sứ mệnh thứ ba: đóng góp trực tiếp vào sự phát triển kinh tế-xã hội của quốc gia thông qua mô hình đại học khởi nghiệp.
Đại học khởi nghiệp được ông Nguyễn Việt Dũng định nghĩa là tổ hợp nguồn lực thúc đẩy và hình thành doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, theo ông Dũng, đại học khởi nghiệp không đơn thuần là nơi đào tạo sinh viên lập nghiệp. “Trong 100 sinh viên có thể chỉ vài người lập doanh nghiệp, nhưng tinh thần khởi nghiệp giúp họ làm tốt mọi vị trí”, ông nhấn mạnh. Đó là quá trình huấn luyện lực lượng lao động chất lượng cao với ba tố chất cốt lõi: tinh thần đổi mới sáng tạo, dám nghĩ dám làm và chấp nhận rủi ro.
Trên thế giới, Singapore đã nổi lên như một quốc gia khởi nghiệp hàng đầu, luôn nằm trong top ten của các bảng xếp hạng. Ông Anderson Tan Choo Kok - nhà sáng lập và CEO của Quỹ đầu tư Anderson, Singapore, cho biết, hệ sinh thái khởi nghiệp của quốc gia này gồm khoảng 4.000 startup công nghệ, với 16 “kỳ lân” (so với Việt Nam có bốn kỳ lân). Chỉ riêng trong năm 2023, Singapore đã thu hút 6,1 tỷ SGD (gần 4,5 tỷ USD) vốn đầu tư vào lĩnh vực khởi nghiệp.
Trong hệ sinh thái đó, các trường đại học có đóng góp hết sức quan trọng, chiếm đến một phần ba số startup. Chia sẻ kinh nghiệm đào tạo khởi nghiệp, ông Aw Beng Teck, Trợ lý Giám đốc Cấp cao phụ trách Chương trình Khởi nghiệp Quốc tế, Viện khởi nghiệp sáng tạo thuộc Đại học Công nghệ Nanyang (NTU), cho biết, NTU được thành lập bởi các doanh nhân địa phương cách đây 70 năm, và phát triển thành một đại học toàn diện với sáu trường thành viên, bao phủ các lĩnh vực từ kỹ thuật đến y học. Năm 2023, trường đạt mốc 850 triệu SGD (hơn 625 triệu USD) từ các khoản tài trợ nghiên cứu cạnh tranh và được Times Higher Education xếp thứ nhất trong các trường đại học trẻ toàn cầu. Thành công này đến từ việc NTU đã xây dựng được một hệ sinh thái toàn diện, nơi nghiên cứu luôn gắn liền với đổi mới sáng tạo, văn hóa khởi nghiệp được đề cao, và mối quan hệ với cộng đồng, doanh nghiệp được chú trọng phát triển.
Trong khi đó, bà Linh Lê giới thiệu, Đại học Adelaide, nơi bà giữ vai trò quản lý về tuyển dụng và quan hệ đối tác, là đại học duy nhất tại Úc đạt chứng nhận kiểm định của ACEEU về khởi nghiệp và gắn kết cộng đồng (1), sau quá trình đánh giá nghiêm ngặt kéo dài tám tháng với 15 tiêu chuẩn đảm bảo chất lượng. Trong đó, chương trình Australian eChallenge được Đại học Adelaide khởi xướng từ năm 2001 là chương trình khởi nghiệp độc đáo, cho phép sinh viên trải nghiệm toàn bộ quá trình từ thai nghén ý tưởng, đánh giá tính khả thi đến triển khai thực tế dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia trong ngành. Chương trình được thiết kế linh hoạt với hai nhánh: Australian eChallenge dành cho khởi nghiệp tổng quát và Tech eChallenge tập trung vào phát triển ứng dụng và phần mềm. Đặc biệt, sinh viên có thể chọn tham gia như một môn học tự chọn trong chương trình đào tạo, tạo cơ hội học tập thực tế song song với việc phát triển dự án riêng. Sau hơn 20 năm, Australian eChallenge đã thu hút hơn 7.500 người tham gia từ khắp nơi trên thế giới, hỗ trợ hình thành hơn 1.100 startup và trao tổng cộng 3,5 triệu AUD tiền thưởng.
Câu chuyện của Hayden (Hưng Nguyễn) cung cấp một ví dụ sinh động cho hiệu quả của mô hình học tập tích hợp thực tiễn tại Đại học Adelaide. Từ Trường Đại học Bách khoa TPHCM, Hưng chuyển tới Đại học Adelaide học tập và nghiên cứu. Tại đây, anh không chỉ được trang bị kiến thức chuyên môn mà còn được tiếp cận một môi trường năng động, nơi các ý tưởng nghiên cứu được khuyến khích phát triển thành các dự án khởi nghiệp. Năm 2023, anh thành lập Xylogic - startup chuyên về giải pháp nông nghiệp; khai thác kim loại từ rác thải điện tử, pin năng lượng mặt trời, quặng tự nhiên; và xử lý đất ô nhiễm.
Câu chuyện khởi nghiệp của Hayden Nguyen (Hưng Nguyễn) Năm 2017, Hưng bắt đầu học tập tại Trường Đại học Bách khoa TPHCM, nơi đã trang bị cho anh nền tảng kiến thức vững chắc và cơ hội tiếp xúc sớm với nghiên cứu. Ba năm sau, anh quyết định du học tại Đại học Adelaide và tốt nghiệp vào năm 2021. Chỉ vài tháng sau khi ra trường, Hưng bắt đầu chương trình nghiên cứu sinh tiến sĩ, tập trung vào lĩnh vực tận dụng sinh khối (biomass).
Nghiên cứu của Hưng không chỉ dừng lại ở phòng thí nghiệm. Năm 2023, anh cùng đồng nghiệp thành lập Xylogic. Startup của anh cung cấp nhiều giải pháp sáng tạo: từ xử lý đất ô nhiễm, quản lý chất dinh dưỡng đến khai thác kim loại từ rác thải điện tử, pin năng lượng mặt trời và quặng tự nhiên.
Chia sẻ về môi trường học tập tại Adelaide, Hưng đặc biệt ấn tượng với các workshop có sự tham gia của mentor từ ngành công nghiệp và các giáo sư. Không gian thảo luận cởi mở giúp sinh viên tự tin đề xuất ý tưởng giải quyết vấn đề thực tiễn. Đặc biệt, cơ hội kết nối với những người đồng trang lứa, cùng đam mê đã tạo nên một cộng đồng hỗ trợ lẫn nhau trong hành trình khởi nghiệp.
Dù thừa nhận việc chuyển đổi sang môi trường mới không hề dễ dàng, phải từ bỏ một phần văn hóa cũ để hòa nhập, Hưng vẫn khuyến khích các bạn trẻ dám bước ra khỏi vùng an toàn. “Hãy thử và bạn sẽ không hối tiếc”, anh chia sẻ tại Diễn đàn. Câu chuyện của Hưng vừa là một ví dụ về thành công của cá nhân, vừa cho thấy giá trị của mô hình đại học khởi nghiệp trong việc biến ý tưởng nghiên cứu thành các giải pháp có tác động đến xã hội.
|
Những thí dụ từ Singapore và Úc cho thấy vai trò quyết định của môi trường đại học trong việc nuôi dưỡng tinh thần khởi nghiệp.
Từ IQ, EQ đến XQ“Giáo dục có thể mang tính tuyến tính nhưng tương lai lại phát triển theo cấp số nhân. Chúng ta cần trang bị cho thế hệ tiếp theo những kỹ năng, tư duy và công cụ để đáp ứng những công việc thậm chí hiện nay còn chưa tồn tại,” bà Jaclyn Benstead - đồng sáng lập tổ chức tăng tốc về đổi mới sáng tạo trong giáo dục Hex (Úc), phát biểu mở đầu Diễn đàn.
Kể từ khi được thành lập vào năm 2017, Hex đã triển khai 300 chương trình đào tạo với 5.000 cựu học viên, và thiết lập được mạng lưới đối tác rộng khắp gồm 50 doanh nghiệp và 45 trường đại học. Mới đây, Hex đã mở văn phòng Đông Nam Á đầu tiên tại TPHCM.
Điểm nhấn trong chia sẻ của Benstead là khái niệm XQ (Experiential Intelligence) - một dạng trí tuệ mới, bên cạnh IQ và EQ. XQ bao gồm ba yếu tố cốt lõi: tư duy (tò mò, phong phú, xác thực, thích ứng), kỹ năng (kiên trì, sáng tạo, toàn cầu hóa, bền vững, hợp tác), và công cụ (dữ liệu, làm việc linh hoạt, thuyết trình, tự chăm sóc). Đây chính là những yếu tố then chốt giúp sinh viên thành công trong thời đại mới.
Benstead cũng đề xuất một mô hình đại học khởi nghiệp thực tiễn, không đòi hỏi đầu tư lớn về cơ sở vật chất. Thay vào đó, các trường nên tận dụng nguồn lực sẵn có, tích hợp hoạt động khởi nghiệp vào chương trình học chính thống và thiết kế các dự án nhóm hướng tới phát triển doanh nghiệp thực tế. Một trường hợp cho thấy hiệu quả của mô hình này là câu chuyện do Benstead chia sẻ tại diễn đàn về sinh viên Shoaib Iqbal do Hex đào tạo, người đã gọi thành công 40 triệu USD cho startup về vệ tinh của mình.
Câu chuyện khởi nghiệp của Shoaib Iqbal

Shoaib Iqbal là ví dụ sinh động về cách tiếp cận linh hoạt trong giáo dục khởi nghiệp. Ban đầu, với niềm đam mê mãnh liệt với không gian vũ trụ và mong muốn phát triển công nghệ vệ tinh, Shoaib đã định từ bỏ đại học để tập trung cho startup của mình. Tuy nhiên, nhà trường đã thuyết phục anh ở lại bằng một giải pháp sáng tạo: cho phép Shoaib vừa theo đuổi dự án khởi nghiệp vừa tích lũy tín chỉ cho chương trình học.
Thông qua việc tích hợp học tập với công việc, Shoaib đã có thể phát triển startup về vệ tinh của mình - Esper Satellite - trong khuôn khổ chương trình đại học. Trong quá trình này, anh đã tham gia các Hackathon của trường RMIT, nơi anh gặp đồng sáng lập của mình. Đến nay, Esper Satellite đã huy động được hơn 40 triệu USD từ các đơn đặt hàng trước.
Esper Satellites chuyên về công nghệ vệ tinh quan sát Trái đất. Công ty đang phát triển một chòm vệ tinh micro được trang bị công nghệ chụp ảnh siêu phổ (hyperspectral imaging), cho phép thu thập dữ liệu chi tiết về bề mặt Trái đất. Công nghệ của Esper có nhiều ứng dụng quan trọng trong việc phát hiện rò rỉ khí methane, một loại khí nhà kính mạnh gấp 80 lần CO2; hỗ trợ thăm dò khoáng sản xanh như đồng, lithium và vàng; giám sát thu giữ carbon trong rừng và nông trại; kiểm tra chất lượng nước và sức khỏe thực vật cho nông nghiệp.
Câu chuyện của Shoaib cho thấy sức mạnh của việc tận dụng hệ thống đại học để phát triển startup, thay vì phải lựa chọn một trong hai con đường. Quan trọng hơn, đây không phải là vấn đề đầu tư vốn, mà là đầu tư vào tư duy. Các trường đại học cần nhận ra giá trị từ những gì sinh viên đang xây dựng và trao cho họ tín chỉ học tập tương ứng, đưa hoạt động khởi nghiệp vào cấu trúc chương trình đào tạo. Điều này tạo không gian cho sinh viên phát triển trí tò mò và xây dựng ý tưởng của riêng mình.
|
Năm nguyên tắc then chốt Dù Singapore đã gặt hái những thành công ấn tượng trong việc phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, ông Anderson Tan Choo Kok lưu ý rằng mỗi quốc gia cần có cách tiếp cận riêng phù hợp với bối cảnh của mình. Ông nhận định Singapore thành công một phần nhờ vào những điều kiện đặc thù như diện tích nhỏ gọn và sự ổn định chính trị. Vì vậy, việc áp dụng máy móc mô hình của Singapore có thể không phù hợp với những nước có quy mô lớn hơn và bối cảnh phức tạp hơn.
Thay vào đó, Anderson đề xuất năm nguyên tắc then chốt có thể điều chỉnh linh hoạt cho từng bối cảnh.
Trước hết là vai trò của chính sách hỗ trợ từ chính phủ. Trường hợp Singapore cho thấy một khung pháp lý thuận lợi, kèm theo các chương trình hỗ trợ tài chính có mục tiêu, tạo động lực mạnh mẽ cho hoạt động khởi nghiệp. Ví dụ điển hình là quy trình đăng ký doanh nghiệp trực tuyến chỉ mất 15 phút và hệ thống bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ được đánh giá tốt nhất châu Á.
Nguyên tắc thứ hai là xây dựng môi trường khởi nghiệp ngay trong trường đại học. Điều này không chỉ đơn thuần là thành lập các trung tâm ươm tạo hay tổ chức các cuộc thi khởi nghiệp. Quan trọng hơn, đó là tạo ra văn hóa đổi mới sáng tạo, nơi sinh viên được khuyến khích thử nghiệm và chấp nhận rủi ro có tính toán.
Nguyên tắc thứ ba nhấn mạnh việc khuyến khích sự tham gia của cả giảng viên và sinh viên. Kinh nghiệm từ Singapore cho thấy các startup thành công thường được hình thành từ sự kết hợp giữa kiến thức chuyên môn sâu của giảng viên và sự năng động, sáng tạo của sinh viên. Các chính sách về chia sẻ lợi ích từ thương mại hóa nghiên cứu cũng là một công cụ hiệu quả để thúc đẩy sự tham gia của đội ngũ giảng viên.
Việc tăng cường kết nối giữa đại học và doanh nghiệp là một nguyên tắc không kém phần quan trọng. Mối quan hệ này cần được xây dựng có hệ thống và lâu dài, không chỉ dừng lại ở các hoạt động thực tập hay tư vấn ngắn hạn. Các doanh nghiệp cần được xem là một phần của hệ sinh thái đại học, tham gia vào quá trình đào tạo, nghiên cứu và phát triển sản phẩm.
Cuối cùng, Anderson nhấn mạnh vai trò của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) trong giảng dạy khởi nghiệp. Singapore đang tiên phong trong việc phát triển các nền tảng học tập thông minh, sử dụng AI để cá nhân hóa trải nghiệm học tập và mô phỏng các tình huống kinh doanh thực tế. Điều này giúp sinh viên học hỏi và thử nghiệm trong một môi trường an toàn trước khi bước vào thực tiễn.
Theo ông, năm nguyên tắc trên không phải là công thức cứng nhắc. Mỗi quốc gia cần nghiên cứu kỹ điều kiện thực tế của mình để tìm ra cách thức triển khai phù hợp nhất. Điều quan trọng là phải có tầm nhìn dài hạn và quyết tâm thực hiện từ tất cả các bên liên quan.
Dự thảo về kế hoạch hỗ trợ chính sách phát triển mạng lưới đại học khởi nghiệp tại TPHCM trong năm năm tới đặt mục tiêu chuyển đổi mô hình tăng trưởng dựa trên công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó các trường đại học đóng vai trò nòng cốt. Tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, TPHCM đã có những bước đi đầu tiên trong việc xây dựng mạng lưới đại học khởi nghiệp. Cụ thể, ngay trong khuôn khổ Diễn đàn, năm trường đại học (gồm Trường Đại học Bách khoa, Trường Đại học Công nghệ TPHCM, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, Trường Đại học Kinh tế - Luật, và Trường Đại học Ngoại ngữ - Tin học TPHCM) đã ký kết cam kết phát triển mô hình đại học khởi nghiệp.
--------
Chú thích:
(1) ACEEU (Accreditation Council for Entrepreneurial and Engaged Universities) là tổ chức kiểm định duy nhất trên thế giới, chuyên cung cấp chứng nhận cho các trường đại học có định hướng đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp và gắn kết với cộng đồng. Được thành lập năm 2016, ACEEU thiết lập tiêu chuẩn đánh giá việc thực hiện sứ mệnh thứ ba của đại học là đóng góp trực tiếp vào phát triển kinh tế-xã hội, bên cạnh hai sứ mệnh truyền thống là giáo dục và nghiên cứu. ACEEU có trụ sở tại Đức và hoạt động trên toàn cầu.
Bài đăng KH&PT số 1324+1325 (số 52/2024+1/2025)