Trong suốt 3 giờ thuyết trình tại Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) sáng 22/8 với chủ đề “ĐMST với tăng trưởng kinh tế - bối cảnh mới của thế giới và các khuyến nghị với Việt Nam”, ông đã sử dụng khối dữ liệu khổng lồ cùng nhiều ví dụ sinh động để chỉ ra các thách thức và cơ hội cho Việt Nam hiện nay.
Kinh tế Việt Nam đang ở thời điểm then chốt
Buổi thuyết trình có sự tham dự của toàn bộ lãnh đạo và các cán bộ chủ chốt của Bộ KH&CN. Bộ trưởng Chu Ngọc Anh đánh giá đây là “dịp hết sức quý báu để cùng nghiên cứu, trao đổi và tham vấn chính sách với GS Göran Roos” trong bối cảnh Việt Nam đang có nhiều chủ trương, chính sách thúc đẩy KH&CN và ĐMST như một trong những đột phá chiến lược để tái cấu trúc nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động và sức cạnh tranh.
Với phong thái trình bày hấp dẫn, GS Göran Roos - người từng làm việc ở hơn 50 nước và hiện là chuyên gia tư vấn chiến lược cho chính quyền bang Nam Australia, Australia - đã dựng lại bức tranh thế giới đang dịch chuyển sang hướng công nghệ số và các nền kinh tế đều gặp ít nhiều thách thức, đặc biệt là các nền kinh tế tăng trưởng chủ yếu dựa vào chi phí sản xuất rẻ và tạo ra sản phẩm đơn giản.
Dẫn chứng bằng bản đồ tổng thể trình độ phát triển của các quốc gia, ông Roos hóm hỉnh cho rằng Việt Nam có cả những dữ kiện “thú vị và không thú vị cho lắm”. Sự “không thú vị” - theo ông - là kinh tế Việt Nam đang có vị thế thấp, chủ yếu sản xuất các sản phẩm đơn giản và “hiện không còn là quốc gia có lợi thế về chi phí sản xuất thấp như trước”. Trong khi đó, các ngành sản xuất lợi thế là dệt - may và thủy sản “lại không giúp cộng hưởng phát triển các ngành khác được nhiều”.
Do vậy, Việt Nam “đang đứng trước giai đoạn then chốt và các quyết sách ở giai đoạn này sẽ tác động đến các mục tiêu lợi nhuận dài hạn của đất nước”. Tuy nhiên, GS Roos đánh giá nền kinh tế Việt Nam cũng có dữ kiện “thú vị” là đang đứng trước nhiều cơ hội để chuyển dịch sang sản xuất các sản phẩm phức hợp có hàm lượng công nghệ cao, từ đó có động lực mới để tăng trưởng.
Sản phẩm phức hợp mang lại sự thịnh vượng
GS Roos đặc biệt nhấn mạnh khái niệm “nền kinh tế phức hợp” đang tạo ra sự thịnh vượng của các quốc gia. Theo Chỉ số kinh tế phức hợp (ECI) năm 2010, Việt Nam đứng thứ 98 của thế giới do có khoảng 70% sản phẩm xuất khẩu nằm trong nhóm thấp nhất của thang đánh giá độ phức tạp như dệt - may, da - giày... Các sản phẩm xuất khẩu có độ phức tạp cao như đồ điện tử chủ yếu là hàng gia công cho các tập đoàn nước ngoài.
Trong bối cảnh đó, ông Roos khuyến nghị Việt Nam cần đạt 4 mục tiêu về chính sách để có thể chuyển dịch sản phẩm và nền kinh tế, tạo động lực tăng trưởng mới: Gia tăng sự phát triển của nền kinh tế phức hợp bằng các sản phẩm, dịch vụ có hàm lượng công nghệ cao; tăng cường công nghệ số trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế; tập trung vào ngành sản xuất chế tạo, ngành dịch vụ cũng phải liên kết trực tiếp hoặc gián tiếp với sản xuất chế tạo; đạt sự cân bằng trong việc hướng tới nền kinh tế ở trình độ cao.
Nhấn mạnh năng suất lao động là yếu tố then chốt của sự tăng trưởng, GS Roos nói: “Năng lực cải thiện mức sống người dân của một nước gần như phụ thuộc hoàn toàn vào năng lực gia tăng sản phẩm làm ra trên mỗi lao động của nước đó”. Theo ông, năng suất lao động của Việt Nam đang ở mức thấp so với khu vực và để cải thiện, cần phát triển một loạt yếu tố như ĐMST, năng lực quản lý, năng lực học hỏi, khả năng cạnh tranh...
Buổi thuyết trình của GS Göran Roos tại Bộ KH&CN nằm trong khuôn khổ hoạt động đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ hoạch định chính sách của Việt Nam về quản trị ĐMST, thuộc chương trình Đối tác ĐMST Việt Nam - Phần Lan giai đoạn II (IPP2).
Bà Trần Thu Hương - Giám đốc IPP2 - chia sẻ sau buổi thuyết trình: “Từ góc độ ĐMST, bên cạnh số bài báo và sáng chế như hiện nay, các chỉ số chính để đo lường hiệu quả của hoạt động KH&CN cần được bổ sung những chỉ số thực dụng hơn về doanh nghiệp và khởi nghiệp ĐMST được thành lập trên cơ sở kết quả nghiên cứu, cơ hội việc làm, doanh thu, đặc biệt là sản phẩm, dịch vụ mới cung cấp cho thị trường, người dân và xã hội có độ an toàn, chất lượng cao...”.