Trong những câu chuyện dân gian ở nhiều nơi trên thế giới, vòng tròn cổ tích – sự xuất hiện đột ngột của một vòng tròn nấm trên mặt đất – là dấu hiệu cho thấy có sự hiện diện của thế giới khác. Những vòng tròn này được cho là lối đi giữa thế giới thần tiên và thế giới thực.

Một vòng tròn nấm trên bãi cỏ. Ảnh: Flickr
Một vòng tròn nấm trên bãi cỏ. Ảnh: Flickr

Vòng tròn cổ tích (vòng tròn thần tiên, hay vòng tròn yêu tinh) là một hiện tượng tự nhiên. Nguyên nhân là do một loại nấm mọc theo hình vòng tròn hoặc vòng cung trên mặt đất. Những vòng tròn này thường xuất hiện chỉ trong một đêm, di chuyển từ nơi này đến nơi khác mà không rõ lý do hoặc tuân theo một nguyên tắc nhất định nào. Vòng tròn cổ tích có thể rộng từ vài chục cm cho đến 50 m hoặc lớn hơn. Vòng tròn lớn nhất được tìm thấy ở Belfort, Pháp, có đường kính 600 m và hình thành cách đây 700 năm.

Đôi khi có thể có nhiều hơn một vòng tròn nấm trong cùng một khu vực. Chúng mọc chồng chéo lên nhau, tạo ra những hoa văn kỳ lạ, uốn lượn trên cỏ. Những cây cỏ bên trong vòng tròn thường sẽ chết, khô héo hoặc có màu sắc khác biệt so với cây cỏ bên ngoài.

Huyền thoại về vòng tròn cổ tích

Vòng tròn cổ tích xuất hiện trong những câu chuyện lịch sử, huyền thoại và văn hóa dân gian ở nhiều nơi trên thế giới, nhưng phổ biến nhất là ở Tây Âu. Mỗi khu vực có một niềm tin khác nhau về vòng tròn cổ tích, nhưng hầu hết đều liên quan đến việc các nàng tiên và sinh vật siêu nhiên đang nhảy múa xung quanh vòng tròn, hoặc vòng tròn đóng vai trò là cánh cổng kết nối giữa cõi thần tiên và thế giới thực.

Cũng có ý kiến cho rằng, vòng tròn cổ tích được tạo ra bởi sao băng, sét đánh hay ma thuật của phù thủy. Những niềm tin này vẫn tồn tại cho đến thế kỷ 19, cùng với những lời cảnh báo không được đi lạc vào bên trong các vòng tròn, nếu không sẽ bị cuốn vào thế giới thần tiên và không thể quay về.

Vòng tròn cổ tích được biết đến ở khắp châu Âu. Theo truyền thống, chúng được gọi là “vòng tròn của pháp sư” tại Pháp và “vòng tròn phù thủy” tại Đức. Đây là những nơi diễn ra nhiều hoạt động nhất trong đêm Walpurgisnacht [đêm của ngày 30/4, thời điểm các phù thủy sẽ gặp nhau và tổ chức những lễ kỷ niệm lớn, trùng với thời điểm mùa xuân đến].

Người Anh, người Scandinavia, Celt và nhiều dân tộc khác tại châu Âu tin rằng, vòng tròn cổ tích hình thành khi các nàng tiên hoặc yêu tinh nhảy múa vào đêm trăng sáng. Sự xuất hiện đột ngột của vòng tròn nấm vào buổi sáng là bằng chứng cho thấy một màn nhảy múa đã diễn ra vào tối hôm trước.

Các nàng tiên nhảy múa bên trong vòng tròn cổ tích [Tranh của hoạ sỹ Richard Dadd vẽ năm 1842]. Ảnh: Wikimedia
Các nàng tiên nhảy múa bên trong vòng tròn cổ tích [Tranh của hoạ sỹ Richard Dadd vẽ năm 1842]. Ảnh: Wikimedia

Tại Scotland, mọi người tin các nàng tiên ngồi trên cây nấm và sử dụng chúng làm bàn ăn trong ngày lễ. Trong khi ở xứ Wales, chuyện kể rằng các nàng tiên đã hái nấm làm lọng che nắng hay ô. Văn hóa dân gian xứ Wales cũng xem vòng tròn là nơi màu mỡ và thịnh vượng. Gia súc và cây trồng gần đó sẽ phát triển khỏe mạnh.

Ngược lại, truyền thuyết của người Hà Lan cho rằng phần trung tâm của vòng tròn bị cằn cỗi là do con quỷ đã đặt thùng đựng sữa của mình ở đó. Theo tín ngưỡng của người Áo, những con rồng bay là nguyên nhân tạo ra vòng tròn cổ tích. Chúng khiến mặt đất trở nên tàn lụi, chỉ một vài loại nấm hình chiếc dù có thể mọc được. Văn học dân gian Pháp cho biết, vòng tròn kỳ lạ được những con cóc khổng lồ bảo vệ. Chúng sẽ nguyền rủa bất kỳ ai dám bước vào bên trong chiếc vòng.

Mọi người truyền tai nhau rằng, vòng tròn cổ tích là nơi nguy hiểm cần phải tránh xa do chúng thường có mối liên hệ với hệ với những sinh vật xấu xa. Nhiều chuyện thần thoại cảnh báo, bạn sẽ chết sớm nếu dám bước vào vòng tròn. Bạn có thể trở nên vô hình với thế giới hiện tại, không thể thoát khỏi vòng tròn, hoặc ngay lập tức bị đưa đến thế giới cổ tích. Bạn còn có thể mất một mắt vì sự dại dột của mình, thậm chí buộc phải nhảy múa xung quanh vòng tròn cho đến khi chết do kiệt sức hoặc phát điên.

Để tránh số phận đáng sợ này, bạn có thể thực hiện một số biện pháp nhất định, chẳng hạn như chạy quanh vòng tròn 9 lần [nếu chạy quá 9 lần thì phải chạy lại từ đầu], hoặc đội mũ ngược. Người ta cho rằng để bước vào vòng tròn cổ tích mà không bị phạt, bạn có thể chạy xung quanh nó vào lúc trăng tròn, nhưng theo hướng Mặt trời di chuyển trong ngày. Nếu làm đúng như vậy, bạn sẽ quan sát thấy các nàng tiên nhảy múa dưới lòng đất.

Lý giải khoa học

Ngày nay, quá trình nấm gây ra hiện tượng vòng tròn cổ tích đã được hiểu rõ. Hệ sợi nấm phát triển và lan rộng trong môi trường đất màu mỡ, ẩm ướt. Trong điều kiện phù hợp, các bào tử sẽ phát triển thành cây nấm [loại nấm được nhiều người biết đến là nấm mũ Scotland, hoặc nấm vòng tròn thần tiên]. Các cây nấm trồi lên khỏi mặt đất, tạo thành một vòng tròn có thể dễ dàng nhìn thấy được.

Ở trong lòng đất, mạng lưới sợi nấm bên dưới lớp cỏ mọc lan ra phía ngoài từ trung tâm. Chúng sử dụng các chất hữu cơ để làm thức ăn. Hệ sợi nấm khi chết đi sẽ tạo thành một lớp thảm dày, không thấm nước, ngăn cản rễ cây cỏ hút nước và chất dinh dưỡng. Cuối cùng, đất đai bên trong vòng tròn cổ tích trở nên cằn cỗi, cỏ dần tàn lụi. Nhưng ở mép ngoài vòng tròn, cỏ vẫn xanh tươi do quá trình phân hủy các chất hữu cơ của hệ sợi nấm tạo ra phân bón.
Chu trình này có thể tiếp diễn hàng thế kỷ. Vòng tròn cổ tích phát triển rồi tàn lụi, di chuyển từ chỗ này sang chỗ khác. Nó khiến nhiều người thích thú nhưng cũng khiến không ít người sợ hãi bởi vẻ huyền bí.

Để ngăn hệ sợi nấm làm chết cỏ, chúng ta có thể hái các cây nấm ngay khi chúng xuất hiện. Sau đó, làm cho đất bị ngập úng nước hoặc đào sâu xuống bên dưới lớp nấm trắng để loại bỏ phần đất bị nhiễm nấm. Cuối cùng, thay đất mới và trồng lại lớp cỏ khác.